Monday, February 28, 2011

تورپاق - كيان صفري

خوجالي شهيدلرينين خاطيره سينه
ائوين ائشييينده قار شيددتله ياغماقدايدي. «شاميل» پنجره اؤنونده دايانيب قارانليق حيه‌‌طين اورتاليغينداكي شاختايا، بورانا دؤزه‌ن يالقيز توُت آاجينا باخيردي.
يئنيجه دؤيوش بؤلگه‌سيندن يئتيشيب، هله أينينده‌كي دؤيوش پالتاريني ده‌ييشمه‌ميشدي. اصلان اوتاغين سوكوتونو سينديردي:
ـ اوغلوم شاميل! دؤيوش بؤلگه‌لرينده نه وار ـ گل اوتور سؤيله گؤره‌ك!
او آتاسينا ساري دؤنه‌رك ، آرام لحن ايله : «آتا! تئزليكله بورادان گئتمه‌لي‌ييك.» ـ دئدي.
ـ نئجه، نه دئدين، بورادان گئنكه‌لي‌ييك، نييه اوغلوم نه اوچون؟!
ـ هر آن ايمكاني وار قوُدوز دوشمن بورايا باسقين ائتسينلر. جبهه‌لرده دوروم ياخشي دئييل. دوشمن وار گوجويله يوروش ائتمكده دير. بو گون ـ صاباح ...
ـ يوخ اوغلوم من بو شهري ترك ائده بيلمرم، خوجالي منيم دوغما يوردوم دور. من بورادا بوي آتميشام، ياشا دولموشام. نئجه من بورالارين داغ ـ داشيندان ، سرين سولاريندان، مئشه‌لريندن أل چكه بيلرم منيم هر زاديم بورادادير. من بورادا كؤك سالميشام.
شاميل دريندن كؤكس اؤتوردو:
ـ آتا من سني ياخشي باشا دوشورم، آمما نه ائتمك اولار. بو گون ـ صاباح او ديغالارين آياغي بورايا آچيلسا ، هئچ كيمسه‌يه رحم ائتمه‌يه‌جكلر. اونلار ديريلر قالسين بير يانا، اؤلولره ده رحم ائتميرلر. هانسي كندده، قصبه‌يه چاتيرلار قبيرلري ده سؤكورلر. آتا! چوخ چتين گونلر كئچيريريك. دوشمن گون به گون تورپاغيميزدا ايره‌لي‌لمكده‌دير.
اصلان اوره‌يينده آغير بير درد حيس ائديردي. اونون يانيندا اوتوران بالاجا او‎ْغلان نوه‌سي دانيشيقلارا قولاق آسيردي. آتا اوغلونون دئديكلريندن بئله راحاتجاسينا كئچه‌بيلميردي. آخي او، اؤزو ده ايكينجي دونيا محاربه سينده چتين گونلره راست گليب، محاربه‌ني ياخيندان تجربه ائتميشدي. باشيني آياق اوسته دوران اوغلونا ساري قوْوزادي. شاميل اونون ايكي گؤزونون درينلييينده نفرتله انتقام حيسّيني دوُيوردو.
سسينده آيدينجا آنلاشيلمايان بير غم واريدي:
-اوغلوم!تورپاغي كي باشينا بوراخيب ،دوشمنه وئرمك اولماز.بو تورپاقدان هره نين بير پايي وار. هامي ايمكان قده ر اؤز پاييني قورومالي دير.اونون قارشيسينداكي وظيفه‌ميز چوخ آغيردير. قارينج-قارينجيندان وار گوجوموزله مدافعه ائتمه‌لي‌ييك. اولورسا بو تورپاغي چييينلريميزده داشيمالي‌ييق. آمما اونو دوشمن الينه وئرمه‌‌مه‌لي‌ييك. من بيلميرم بس سيزلر نئيليرسيز، اؤلكه‌ميزين ميللي اوْردوسو نييه دوشمن باسقيني‌نين قاباغيني آلمير؟!
ـ آتا بيرين بيليرسن، بيرين بيلميرسن. دوشمن باشدان ـ آياغاجان سيلاحلانيب، روس ايمپرياسي آمريكا، فرانسا، آيري بوينو يوغون اؤلكه‌لرله بيرليكده قالماسين يارديمي ائرمنيلره ائله‌ييرلر. اونلارين كؤمه‌يي اولماسايدي، ائرمنيلر كي جرأت ائديب بيزيم توْرپاقلارا گؤزلرينين اوُجو ايله ده باخما بيلمزديلر. قالدي بيزيم اؤز اوردوموزون احوالاتي، آدام اوتانير سؤزونو دانيشسين. دؤيوش بؤلگه‌لرينه اولان قوّه‌لريميز وار گوجلري ايله دؤيوشورلر. قانلاريندان، جانلاريندان كئچيرلر، آنجاق تأسفلر اولسون كي چاتيشمامازليقلاردا آز دئييل. گؤرورسن نئچه گون اولور كي آرخا جبهه‌دن اوْردويا يارديم اوْلونمور. الي بوش، آرخاسيز دوشمن اؤنونده نه ائتمك اولار.
اصلا‌ن”ين گؤزلري ياشارميشدي:
ـ ايلاهي نه گونلره قالديق، گؤره‌سن آخريميز نئجه اولاجاق. كاشكي ال ـ آياغيمدا گوج اولايدي، سيلاح گؤتوره بيله‌يديم. اوندا اونلارا گؤستره‌رديم كي آذربايجان تورپاغيندا او آلچاقلارا يئر اولا بيلمز.
بالاجا اوشاق هوروت ـ هوروت بؤيوك آتاسينا باخيردي:
ـ اصلان بابا سن قوجالميسان، داغدا قاچا بيلمزسن، قوي من آتاملا گئديم دوشمنله دؤيوشوم.
اصلان اليني اونون باشينا چكه‌رك:
ـ آي ساغ اول منيم قو‎ْچاغيم! آمما واقف! سن هله چوخ بالاجاسان، بؤيويئب بويا ـ باشا چاتماليسان، سن بؤيويه‌نه آللاه ايسترسه محاربه قورتارار، امن ـ آمانليق اولار.
×××
نئچه گون ايدي كي اصلانين عاييله‌سي شاميل‌ين اصراري ايله خوْجاليني ترك ائديب آغداما گلميشديلر. او گونلرده خوجاليني ترك ائده‌ن عايله‌لرين سايي چوخ آز ايدي.
دؤيوش بؤلگه‌لرينده قيزغين محاربه گئديردي. دوشمنين اشغال ائتدييي تورپاقلار گون به گون آرتيردي. آرتيق گوللـه‌لرين، بوْمبالارين پارتلاماسيني خوْجالي‌نين ياخينليغيندا ائشيتمك اولوردو.
چوخ چكمه‌دي كي راديو ـ تلويزيون واسيطه‌سيله دهشتلي، آجي بير خبر ائشيديلدي:
ائرمني قوّه‌لري وحشيجه‌سينه خوْجاليدا يوزلرله گوناهسيز اينساني اؤلدوروب، ائولريني يانديريب داغيتميشلار.
بو سارسيديجي خبر اؤلكه ده بومبا كيمي سس ساليب، هاميني غم، كدره چولغادي. خوجالي اطرافيندا يئرله‌شن قارقار ساحيلينده كي مئشه‌ده هله‌ده آرابير گوللـه سسي ائشيديليردي. مئشه‌يه پناه آپاران سيلاحسيز اهالي آجليقلا، شاختا ـ بوْرانلا مبارزه ائتديكده هارادا وحشي دوشمن واسيطه‌سيله تاپيليرديسا گوللـه‌لنيب، يادا اسير توتولوردولار. اوْنلار نه قوجايا نه ده آرواد ـ اوشاغا رحم ائتمه‌ييرديلر.
مئشه‌نين بير بوجاغيندا شاميل اؤز دسته‌سي ايله بيرليكده ووروشاراق نئچه آرواد ـ اوشاغي تهلكه‌دن قورتارماق ايسته‌ييردي. او بو ايشي گؤره بيلسه‌ده بو يولدا نئچه حرب يولداشيني الدن وئريب، اؤزو ايسه قوْلوندان شيددتله يارالاندي.
×××
«آغدام»ين دام ـ دوواريندان كدر ياغيردي. سانكي «آغدام»، «خوجالي»يا ياس توُتموشدو. شاميل آخشام چاغي‌نين سوْيوغو دوشمكده يورغون ـ آرغين گليب، ائوه چاتدي. بالاجا واقف هؤوله‌سك آتاسي‌نين قوجاغينا قاچيب، شنليك ائديردي:
ـ دئ گؤروم آتا دوشمن قوّه‌لريندن نئچه‌سيني اؤلدوردون، خوْجاليداكي ائويميزي قوْرويا بيلدينمي؟
آتا باشيني آشاغي سالاراق : «سؤيله‌يه‌جه‌يم» دئدي. اصلان كيشي چلييينه سؤيكه‌نه‌رك يارالي اوغلونو باغرينا باسدي:
ـ اوغلوم يارالانميسان؟! هانسي الي قوُروموش قولونا گوللـه ووردو؟
شاميل دولوخساندي:
ـ آتا خوْجاليني اشغال ائتديلر. ائرمنيلر هاميني اؤلدوروب، يا دا اسير توتدولار. ائولريميزي داغيتدبلار، تورپاقلاريميزي قوْرويا بيلمه‌ديك آتا!
بو آندا واقف سورعتله اوتاقدان چيخيب، تئزليكله الينده بير پارچا ايله اونلارين يانينا قايتدي. او پارچاني اصلان كيشي ايله آتاسي‌نين گؤزلري اؤنونده آچدي:
ـ بير باخين بورا من اؤز پاييمي قوْروموشام.
پارچا آراسيندا ايكي اوووج قده‌ر خوجالي توْرپاغيندان وار ايدي. اصلان بير حالداكي ياشلي گؤزلرله اوشاغي سيخ باغرينا باسميشدي شامسل الينده‌كي سيلاحي مؤحكم‌جه‌سينه سيخيردي.
* حيكايه 1376 دا "وارليق" درگيسنده چاپ اولونموشدور.

لیبرالها، تحدید قدرت سیاسی و مسئله فدرالیسم

حکومت شریست ضروری”. بر اساس این جمله معروف توماس پین، وجود حکومت برای رعایت قانون، امنیت و نظم ضروریست اما شر است چون قدرت بیش از حدش باعث استبداد و دیکتاتوری می شود. (پس قدرتش باید محدود شود) اما چگونه می توان قدرت سیاسی یک حکومت را تا حد ممکن کاهش داد تا جایی که به کارکردهایش خللی وارد نشود؟
در دموکراسی لیبرال روشهای متعددی برای محدود کردن قدرت سیاسی یا تحدید آن وجود دارد. مونتسکیو با تاکید بر بحث تفکیک قوای سه گانه و مهار قدرت بوسیله قدرت اعتقاد داشت که “قوه قضاییه، مجریه و مقننه باید مستقل و تفکیک شده از یکدیگر باشند تا هیچکدام پتانسیل تبدیل شدن به یک دیکتاتوری را نداشته باشند”. در تحلیل مونتسکیو، هر یک از سه قوا در صورت لزوم این توانایی را خواهند داشت تا بر علیه قوه ای که به سمت دیکتاتوری در حرکت است، بایستند و آنرا مهار کنند.
رکن چهارم دموکراسی نیز همین کارکرد را دارد. ”حکومت باید بوسیله نظارت جراید محدود شده تا قدرتش برای آزادی و دموکراسی تهدید کمتری به شمار رود.”
جان لاک نیز به منظور تحدید قدرت سیاسی بحث “جامعه مدنی” در مقابل دولت را مطرح کرد. بر طبق این تحلیل، حکومت باید بوسیله نیروی جامعه مدنی محدود شده تا هیچگاه توان خودکامگی نداشته باشد. حق تظاهرات، راهپیمایی، تشکیل احزاب، سندیکاها، اتحادیه ها و نهادهای صنفی مختلف همگی ناظر بر همین امر است.
در صدر مطالبات انقلابیون مشروطه، دو شعار قانون و عدالتخانه نیز همین هدف را دنبال می کرد. آنها به این موضوع رسیده بودند که حکومت و حاکم باید به رعایت قانون ملزم و در برابر عدالتخانه سر تعطیم فرود آورد. هدف مشروطه خواهان از پیگیری این اهداف، مهار قدرت نامحدود “پادشاه و دربار” بود. آنها می دانستند که قدرت نامحدود، نتیجه اش جز دیکتاتوری و عقب ماندگی نیست.
از دیگر روشهای تحدید قدرت سیاسی در دموکراسی لیبرال، انتخابی بودن نهادهای سیاسی و محدودیت زمانی برای ماندن بر اریکه قدرت است. در واقع نهادهای سیاسی حاکم، باید تنها بر پایه رای اکثریت و برای یک مدت معین ( فرضا چهار ساله) انتخاب شده و بعد از آن قدرت را ترک کنند.
بحث تخصصی تر لیبرالها برای تحدید قدرت سیاسی که فردریش هایک نیز به آن پرداخته، معطوف به حداقل وظایف ممکن برای دولتهاست. آنها استدلال می کنند: “دولت نمی تواند بانی اخلاقیات جامعه و معیار خیر و شر باشد. دولت باید تا حد ممکن کوچک و اختیاراتش به نهادهای مدنی و بخشهای خصوصی واگذار گردد.”
یکی دیگر از موثرترین روشهای تحدید قدرت، بحث توزیع و عدم تمرکز قدرت سیاسی در پایتخت است. بدین معنی که باید قسمتی از اختیارات دولت تفویض و به استانها و مناطق دیگر واگذار گردد. بر همین پایه عدم تمرکز قدرت یکی از مهمترین راهکارهای کاستن از قدرت سیاسی شرور است.
اشکال مختلف حکومتهای فدرالیسم، تحت لوای یک قانون اساسی واحد، برای مناطق و استانهای دیگر حداکثر اختیارات ممکن را در نظر می گیرند تا ضمن حفظ ثبات سیاسی، اهرمهای مهار “قدرت مرکزی “را توسط استانها و مناطق دیگر فراهم کنند.
نظام های توتالیتر یا فاشیستی همگی متمرکز و مبتنی بر تکثر ستیزی و اتحاد بی چون چرا هستند. شاید بتوان یکی از اصلی ترین تمایلات حکومت های توتالیتر را تنوع ستیزی و یکسان سازی نهادهای اجتماعی دانست. چنین حکومتهایی، با نادیده گرفتن تنوعات مختلف جامعه اعم از مذهبی، قومی و فرهنگی در تلاش هستند تا هنجارهای ایدولوژیک و مطلق گرایانه یا مکتبی خود را به عنوان جایگزینی برای این موارد تحمیل کرده یا لااقل به این سمت حرکت کنند. اینجاست که اعتقاد لیبرالها به پلورالیسم یا کثرت گرایی در مقابل اندیشه های ملی گرایانه افراطی یا تنوع ستیز که تلاش دارند اجتماع را در در یک قالب قومی، فرهنگی و عقیدتی خاص معرفی کنند، قرار می گیرد. در واقع حرکت به سمت تنوع ستیزی و ارایه الگویی واحد که در تقابل با کثرت گرایی و پلورالیسم است به این جهت توسط حکومتهای توتالیتر نفی می شود که نتیجه اش تهدید قدرت سیاسی آنان است.
حکومتهای مستبد به خوبی می دانند که بسیج مردم در آرایش های فرهنگی، قومی و مذهبی می تواند در زمان مقتضی سدی در راه خودکامگی حاکمان باشد. بنابراین روح کلی چنین حکومتهایی در دشمنی دایم با پلورالیسم بوده و می کوشد چنین تنوعاتی را سرکوب و گام به گام به سمت تجمیع قدرت سیاسی در مرکز حرکت کند.
شاید از اینروست که دموکراسی لیبرال را فرد گرا می خوانند به این معنی که هویت فردی نباید قربانی جمعی آرمانی شود. حکومتهای ایدولوژیک یا ملی گرای افراطی (شبه فاشیستی) بر خلاف لیبرالها با ترسیم بهشت آسمانی یا زمینی یا حتی با طرح کردن یک شعار افراطی، فرد را در یک مجموعه بزرگ و آرمانی تعریف می کنند که حقوق آن می تواند قربانی اهداف یا آرمانهای آن جمع شود. از آنجایی که در حکومتهای لیبرال، فردیت مبنای تعیین حقوق اساسی انسان هاست، تعریف حقوق فرد در یک مجموعه آرمانی که فرد را ملزم می سازد تا برای رسیدن به آرمانهای جمع، از قسمتی از حقوق خود صرف نظر کند، در تضاد با فردگرایی مورد نظر لیبرالها قرار می گیرد.
البته فرد همواره می تواند به صورت اختیاری در یک جمع یا گروهی آرمانی یا غیر آرمانی عضویت یابد و داوطلبانه قمستی از حقوق فردی خود را کنار بگذارد اما از آنجایی که دولت ابزارهای لازم برای اعمال محدودیتهای قانونی و تنبیهی را در دست دارد و می تواند این عمل اختیاری و داوطلبانه شهروندان را به یک عمل اجباری تبدیل کند، در دموکراسی لیبرال چنین عملی توسط دولت یا حکومت مذموم است. در همین زمینه می توان حکومت فاشیستی آلمان و حکومت کمونیستی شوروی پیشین را نام برد که گام در همین راه گذاشتند.
عدم تمرکز قدرت سیاسی و واگذاری حداکثر اختیارات ممکن به مناطق و استانهای کشور می تواند مشارکت سیاسی و اجتماعی بسیار بالایی را جذب کرده و علاوه بر آن به دلیل تسلط مناطق کشور بر مسایل محلی، کارایی سیستم سیاسی را به نحو موثری افزایش دهد. در واقع مسئولیت اداره مناطق مختلف کشور توسط شهروندان آن منطقه، می تواند احساس مسئولیت اجتماعی شهروندان در مورد سرنوشت خود را افزایش داده و توان اجتماع پذیری و همکاری آنان با سیستم سیاسی را بهبود بخشد. همین امر موجب بالارفتن سطح رضایتمندی شهروندان و به دنبال آن ارتقاء امنیت ملی می شود.
بنابراین می توان گفت که سیستم های غیر متمرکز بخاطر ثبات و امنیت بیشتر از دیوانسالاری کمتری برخوردار بوده که این مهم در تطابق با شعار “دولت کوچک با حداقل وظایف و اختیارات” مورد نظر لیبرالهاست. یعنی حکومتی که با مشارکت سیاسی تعداد بیشتری از شهروندان همراه باشد و سطح رضایتمندی آنان بالا باشد از امنیت ملی بالاتری برخوردار خواهد بود تا از حجم خود بکاهد.
به طور خلاصه می توان گفت در حکومتهای غیر متمرکز یا فدرال چهار ایده لیبرالها یعنی تحدید قدرت سیاسی، فردگرایی، پلورالیسم و دولت کوچک محقق می شود.
قاسم شیرزادیان

Saturday, February 26, 2011

Xorasanlı Dədə İlyasdan Bir Risalə

خوراسانلي دده ايلياسدان بير ريساله

فصل في بيان خلوت المشايخ رحمه الله لي بابا الياس خراساني

[خوراسانلي بابا ايلياس ˊدا‌ن دده‌له‌رين –تانري يارليقاسين- قويتوسونو آنلاتان تزگينج]

مئهران باهارلي

سؤزوموز

بو ياپيت خوراسانلي بابا ايلياس آدينا دوزه‌نله‌نميش ١٤١بئيتليك تاقشيت (منظوم) بير ريساله‌دير. ريساله‌ده دده‌له‌رين (شئيخله‌رين) قويتوسو (خلوه‌تي)، قويتو چئشيتله‌ري، قويتو گؤرگو (آداب) و قوراللاري قونو ائديلميشدير. ريساله‌نين بابا ايلياسˊين اؤزو مو، يوخسا اونون ديلينده‌ن و آرديللاري (موريدله‌ري) ساريسيندان (طره‌فينده‌ن) يازيلديغي بللي دئييلدير.


بابا ايلياس (دوغوم: ؟، ؟- اؤلوم: ١٢٤٠، آماسيا)

اؤنجه ارگه‌نه، سونرا بيتگي، سونرا ايلخي، سونرا يالينيق ائوره‌له‌رينده‌ن گئچديك، اريشديك بوتؤو هونا

بابا ايلياس (شيخ شجاع الدًين ابو البقاء بابا الياس خراساني) موغول ائلييي (ايستيلاسي) سونوجوندا ييخيلان خاره‌زمشاهلار اركله‌تي (دئوله‌تي) تورپاقلاري قاپساميندا اولان خوراسانˊدان آنادولوˊيا كؤچه‌ن بير تورك دده‌سيدير. دوغوم يئري و ايلي ده‌يره (حاققيندا) كسين بير بيلگي الده دئييلدير.

بابا ايلياس كنديسينه باغلي توركمانلارلا خوراسانˊدان آنادولوˊيا كؤچوپ آماسيا ياخينينداكي چات كندينه يئرله‌شميش؛ اورادا بير زاوييه قوراراق باغلي اولدوغو وفاييه (وفائيه) سوره‌ييني (طريقه‌تيني) يايمايا باشلاميشدير. او بير توركمان دده‌سي اولاراق، يسه‌وي دوشونجه‌له‌ري ايله بسله‌نه‌ن، شامان اينانجلاري ايله يوغرولان و بويو (جادو) ايله اوغراشان بيري ايدي. بابا ايلياسˊا گؤره گرچه‌ك اولان بو دونيادير، اؤلومده‌ن سونرا باشقا بير دونيا، اؤدول.له‌نديرمه و قييينلاما (جزالانديرما) يوخدور. بوتگو (شريعه‌ت) ياسالاري گئچه‌رسيزدير. توپلومدا قادين اركه‌ك آيريمي اولماماليدير. او بو اينانجلاري اؤز آرديللاري (موريدله‌ري) و اؤزه‌لليكله باش آرداسي (خليفه‌سي) بابا ايسحاقˊا دا اؤيره‌ديردي. بابا ايلياس آنادولودا ياشايان ياري شامان-ياري موسه‌لمان اولان كؤچه‌ري توركمانلارين سونسوز گووه‌نينه يييه ايدي. اونلار بابا ايلياسˊي، هون اوستو گوجله‌ره صاحيب بيري اولاراق گؤروردوله‌ر.

اوزه‌رينده فارس اكينجي (كولتورو) حاكيم اولان، يارماقلاريني (سيككه‌له‌ريني) بيله فارسجا كسه‌ن سلجوقلو اركله‌تي (دئوله‌تي)، آزه‌ربايجان ايله خوراساندان آنادولويا گله‌ن توركمانلاري ديشلاميشدير. سلجوقلو يؤنه‌تيمينين توركمانلار اوزه‌رينده كي باسقيلارينين آرتماسي، توركمانلارين كؤتو ياشام قوشوللاري، بابا ايلياسˊا چوخلو آرديل قازانديرميش، وفاييه سوره‌يينينين يئيينليكله ياييلماسينا نده‌ن اولموشدور. بابا ايلياسˊين توركمانلاري بو باسقيلاردان قورتارما چابالاري و سوره‌ك يئتيريمي (پيروپاقانداسي) اونو بير قورتاريجي (مئهدي) كيملييينه سوخموش و آرديللاري آراسيندا بابا رسول الله (تانري ايديلميشي دده) اولاراق آنيلماسينا نده‌ن اولموشدور. زامانلا بابا ايلياس چئوره‌سينه توپلاديغي چوخ ساييدا توركمان آرديللاري ايله، بير گوج حالينا گليپ او دؤنه‌م آنادولوسونون توپلومسال و يؤنه‌تگيل (سيياسي) ياشاميندا اؤنه‌ملي اوينام اويناميشدير. بو ايسه سلجوقلو يؤنه‌تيميني قورخوتموش و بابا ايلياسˊين اوزه‌رينه اوردو يوروتمه‌سينه نده‌ن اولموشدور.

بابا ايلياس ايسه ١٢٤٠ ايلينده سلجوقلو سولطاني ايكينجي غياث الدًين كيخسروˊيا قارشي ائتگيسي آلتينداكي توركمانلاري آياقلانديرميش، آياقلانمانين يؤنه‌تيميني آرداسي بابا ايسحاقˊا بيراخميشدير. آياقلانمايا، آنادولويا خوراسان و آزه‌ربايجاندان گله‌ن كؤچه‌به توركمانلارا اك اولاراق، خاره‌زم توركله‌ري ده قاتيلميشدير. بيله‌له‌رينه بابائي دئييله‌ن و سلجوقلو يؤنه‌تيمينه باش قالديران بو توركمان توپاري (زومره‌سي)، باشلانقيجدا گونئي دوغو و اورتا آنادولودا بير چوخ بؤلگه‌ني اله گئچيرميشسه ده، داها سونرالار آماسيا ياخينلاريندا مبارز الدًين ارمغانشاه گوجله‌ري قارشيسيندا يئنيلگييه اوغراميشدير. بونون اوزه‌رينه آماسيا قالاسينا سيغينان بابا ايلياس و چئوره‌سينده‌كيله‌ر ياخالانميش؛ بوتون باباييله‌ر، اوشاق و قادينلار ديشيندا، توپلوجا قيليچدان گئچيريلميشدير. بابا ايلياس ايسه بوتگو (شريعه‌ت) ياسالارينا گؤره يارقيلانيپ آسيلاراق يويولموشدور (ائعدام ائديلميشدير).

بابا ايلياسˊين اؤلومونده‌ن سونرا چئوره‌سينده‌كي ياري شامان-ياري موسه‌لمان تورك-توركمان يانداش و آرديللاري اؤلدويونه اينانماييپ، قير آتي ايله گؤيله‌ره آغديغينا (صوعود ائتدييينه)، گؤي تانريˊيا يوكسه‌لدييينه اينانميشلار. بوگون آماسيا- تارهال يولو اوزه‌رينده، ايلياس آديندا بير كند واردير. خالق، بابا ايلياسˊين ياتير و زاوييه‌سي قالينتيلارينين اورادا اولدوغونا اينانير.

اؤته‌كچيله‌ر (تاريخچيله‌ر) بو باشقالديريني توركمان اؤفكه‌سي و تورك يوگوروشو دييه آنارلار. بو آياقلانمالار، آنادولو سلجوقلو اركله‌تينين ييخيلماسينا يئريل (زمينه) ياراتميشدير. اوچ ايل بو اولايدان سونرا، تيتره‌يه‌ن سلجوقلو اركله‌تينين اوردوسو، موغوللارين سالديريسي قارشيسيندا يئنيلگييه اوغراييپ سلجوقلو خاقانليغي (ايمپاراتورلوغو) چؤكموشدور.

وفاييه سوره‌يينين باباييله‌ر قولونون قوروجوسو اولان بابا ايلياسˊين باشلاتديغي ترپه‌نيش (حره‌كه‌ت)، داها سونرا آردا و آرديللاري ساريسيندان سوردورولموشدور. بابايي ترپه‌نيشي، بير صوفو-ايچره‌ك (باطيني) و آشيريچي (غولات) آخيم اولاراق، سونراكي يوز ايلله‌رده آنادولو و آزه‌ربايجاندا اورتايا چيخان بيرسيرا توپارلارين (زومره‌له‌رين) اولوشماسينا يئريل آنيقلاييپ (حاضيرلاييپ)، چوخ ساييدا صوفو آخيملارين اؤنجوسو اولموشدور. باباييله‌ر ترپه‌نيشي داها سونرالار آبداللار فيرقه‌سي، ياريم يوز ايل سونرا بكتاشييه سوره‌يي و ان سون دا قيزيلباش آدي وئريله‌ن توپار و ترپه‌نيشين اولوشومو ايله سونوجلانميشدير. (بير خوراسانلي تورك اولان و بكتاشييه سوره‌يينين اونون آدي ايله باغلي اولان حاجي بكتاش ولي، بابا ايلياسˊين آرديللاريندان ايدي. روم آبداللاري ايسه، ١١-١٣ يوز ايلله‌رده آزه‌ربايجان و خوراساندان آنادولو و بالكانلارا گئچه‌ن تورك درويش و آلپ اره‌نله‌ر (غازيله‌ر) ديرله ر. خوراسان اره‌نله‌ري و خويلولار اولاراق دا بيلينه‌ن روم آبداللارينين اؤنجوله‌رينده‌ن ساري سالتوق (خوراسان)، بابا ايلياس (خوراسان)، حاجي بكتاش (خوراسان)، آبدال موسا (خوي)، گئييكلي بابا (خوي)، شئيخ بوزاغي (مره‌ند)، اخي ائوره‌ن (خوي)دير. روم آبداللاري آنادولو و بالكانلاردا بيزانس اؤلكه‌له‌رينين توركله‌شمه و ايسلاملاشماسينين اؤنجوله‌ري اولموشدورلار).
ardı var...