مئهران باهارلي
سكولاريسم (Secularism): بونداليق
سئكولاريسم لاتين كؤكه‌نلي بير دئگيدير (كلمه‌دير). اينديكي چاغ و ايندي آنلاميندادير. سئكولاريسم بيرئي و توپلومون ياشامي ايله بوته‌مين (دينين) بيري بيرييله اولان ايليشگيسيني تانيملايان بير قاورامدير؛ تؤره (اخلاق) آنلاييشينين دينسه‌ل اينانج و سونوقدان (آخيره‌تده‌ن) باغيمسيز اولاراق، اينسانين ماددي دونيادا ياخشي و اييي ياشاماسي اوزه‌رينه قورولماسيني گره‌كلي گؤره‌ن بير بوشقوتدور (دوكتريندير). بو آچيدان سئكولاريسم شو آن ايچينده بولوندوغوموز ماددي دونيايا اوداقلانماق و "او بير دونيا"يا -وارسا و يا يوخسا-، سينچيله‌مه‌مه‌كدير (ديققه‌ت ائتمه‌مه‌كدير)؛ بيرئيله‌ر و توپلوملارين ياشاملاريندا بوته‌مه آغيرليقلي و بليرله‌ييجي بير اوينام (رول) وئرمه‌مه‌له‌ريدير. بوراداكي "او بير دونيا"دان آماج، چاغينسيز (زامانسيز) دونيالار، اؤرنه‌يين اؤزده‌ك (مادده) اؤته‌سي دونيا و اؤلومده‌ن سونرا بيزي گؤزله‌يه‌ن سونوق دونياسيدير. دولاييسي ايله سئكولاريسم قاوراميندا اينسانين تكجه ياشاديغي ماددي دونيايا دؤنوك چاليشيپ چابالاماسي، اونون اوچون ياشاييپ ديدينمه‌سي، باشقا هر هانسي بير دونياني اؤنه‌مسه‌مه‌مه و دوشونمه‌مه‌سي ساخليدير.
سئكولاريسم`ين عره‌بجه قارشيليغي عَلَمانيّة`دير (اوستره (فتحه) ايله- دنيائي كردن، عالمي كردن). فارسجادا ايسه اوتورموش قارشيليغي اولمايان بو دئگي و تؤره‌وله‌ريني آنلاتماق اوچون "غيرديني، دنياگرائي، گيتي گرائي، دنيا پرستي، اعتقاد به اصالت امور دنيوي، غير دين گرايي، ناديني گري، جدا شدن دين از دنيا، دنيويت، دنيوي گري، روشنفكري غير مذهبي، مذهب جدايي دين از سياست (حكومت)" كيمي چئشيتلي دريمله‌ر (تئرمينله‌ر) قوللانيلميشدير.
لائيسيزم (Laicism): ائلده‌مليك
لائيسيته (Laïcité)، فيرانسيزجا بير دئگيدير. كؤكه‌ني يونانجادا سيرادان ائل گون، قارا بودون آنلاميندا "لائيكوس" اؤن آدي (صيفه‌تي) و يا بوته‌م اوزمان و قوللوقچولاري (خاديمله‌ري) صينيفي ديشيندان اولان كيمسه آنلاميندا "لائوس"دور. لائيكوس، بوته‌م قوللوقچولاري (دين خاديمله‌ري) آنلاميندا "كلئروس" كلمه‌سينين قارشيتيدير.
لائيسيزم ويا لائيسيته قاورامي، اركله‌ت ايله بوته‌م قوللوقچولاري صينيفينين ايليشگيسيني تانيملايان بير قاورامدير. لائيسيزم، بوته‌م (كيليسه-مسجيد) ايله اركله‌ت ايشله‌رينين بير بيرينده‌ن آيري اولماسي؛ بوته‌مين اركله‌ت و اركله‌تين بوته‌م ايشله‌رينه قاريشماماسي؛ اركله‌تين بوته‌م قوللوقچولاري صينيفين (روحانييه‌ت) دئنه‌تيمي (كونترولو) آلتيندا اولماييپ، سيرادان خالق و ائلين الينده بولونماسي دئمه‌كدير. ييرمينجي يوز ايلده لائيسيته قاورامينا اركله‌تين بوتون بوته‌مله‌ر و بوته‌مسيزلييه (دينسيزلييه) ائشيت داورانماسي آنلامي دا يوكله‌نميشدير. لائيسيته`نين اؤلچون تانيمي ايسه اركله‌تين توغرالي بوته‌مي (رسمي ديني) اولماماسي ايلكه‌سيدير. بونون سونوجوندا، لائيك بير اركله‌تده، بوته‌مين اركله‌ت قوروملاري و ايشله‌ييشينده و ان باشدا ياسالارين دوزه‌نله‌مه‌سي و ائييتيم دوزه‌نينده هر هانسي بير ائتگيسي بولونماماقدادير. بو آچيدان، لائيسيزم سوره‌كلي ائل اركيلله‌شمه‌ني (دئموكراتيزاسييونو) ساغلايان بير يؤنته‌مدير.
سئكولاريسم، فيرانسيزجا لائيسيته`نين اينگيليزجه قارشيليق و يا چئويريسي دئييلدير
بير چوخ ديل و اكينجده سئكولاريسم و لائيسيته تايين (عئيني) آنلامدا ايشله‌ديلير و يا سئكولاريسم، لائيسيته‌ني ساوونما اولاراق تانيملانير. بير سيرا اينگيليزجه سؤزلوكله‌رده ايسه لائيسيته ايله سئكولاريتي (Secularity) ائش آنلاملي اولاراق گؤسته‌ريلير و سئكولاريسم، يالنيز يؤنه‌تگيل دوزگه (سيياسي سيستئم) اوچون قوللانيلير. آنجاق داها سينچيك (دقيق) اولان اوزمانليق سؤزلوكله‌ر، لائيسيته ايله سئكولاريسمي آييرت ائدير و فيرانسيزجا لائيسيته`ني- سئكولاريسم`ده‌ن آيري بير قاورام اولاراق- انگيليزجه‌ده لائيسيتي (Laicity) و يا لائيسيزم (Laicism) دييه چئويريرله‌ر.
سئكولاريسم و لائيسيزم، دار چئوره‌له‌رده ائش آنلاملي قاوراملار اولاراق قوللانيلسا دا، عئيني آنلاملار داشييان سؤزله‌ر و اؤزده‌ش قاوراملار يا دا تك بير قاورامين ايكي اينگيليز و فيرانسيز ده‌ييشگه‌سي (واريانتي) دئييلدير. بونلارين آراسينداكي آيريق (فرق)، ايلكينين اينگيليزجه و ايكينجينين فيرانسيزجا اولماسيندان؛ بيرينين آرخاسيندا اينگيلته‌ره و اؤته‌كينين آرخاسيندا فيرانسا اويقارليق (مده‌نييه‌تي) و اؤته‌يي (تاريخي) دورماسيندان؛ يا دا بيرينين ائوريمجي اؤته‌كينين دئوريمجي اولماسيندان دا قايناقلانمير. بونلارين آراسينداكي فرق، ايكي آيري دوزئيده و ايكي آيري قاتلام (مقوله) اولمالاريندان قايناقلانير. سئكولاريسم و لائيسيزم`ين ايكي آيري كؤكه‌نله‌مه‌سي، ايكي آيري قورومسال اؤته‌يي (Institutional History)و ايكي آيري قورامسال اؤرتوكله‌شمه‌سي (Theoretical Implication) واردير.
سئكولاريسيم`ي بوته‌م ايله اركله‌ت ايشله‌رينين آيريمي اولاراق تانيملاماق، باشقا بير دئييشله سئكولاريسم`ي لائيسيزم`له ائشيتله‌مه‌ك، هم اوزئيسه‌لليكدير هم ده يانيلدان. بو ايكيسي آراسيندا بير ايليشگي وار ايسه، او ائشيت آنلامليليق و اؤزده‌شليك دئييل، نده‌ن-سونوج ايليشگيسيدير. سئكولاريسم`ده بيرئيين بوتون آماج و دورتوله‌ري بوته‌م ديشيدير (غئير-ي دينيدير). بونون توپلومدا يانسيمالاري اولدوغو كيمي، يؤنه‌تگيل (سيياسي) داورانيشلاردا دا يانسيمالاري اولاجاقدير. سئكولاريسم`ين اركله‌ت ياپيسينداكي يانسيماسي ايسه لائيسيزم`دير. اؤزه‌تله لائيسيزم، سئكولار بير توپلومون اؤزه‌للييي و گنه‌ل اولان سئكولاريسم`ين وئردييي ايلك اؤزه‌ل اورونله‌رده‌ن بيريدير.
سئكولاريسم`ين توركجه‌سي
سئكولاريسم`ين توركجه قارشيليغي بونداليق`دير (بوندا+ليق: اين جهاني). بونداليق، "بوندا" دئگي و قاوراميندان كؤكه‌ن آلميشدير. اسكي و اورتا توركجه‌ده "بوندا" دئگيسي، بو دونيا آنلاميندا اولوپ، "اوندا" و يا او دونيانين قارشيتي اولاراق ايشله‌ديلير. آيريجا اورتا توركجه گؤركسؤزونده (اده‌بيياتيندا)، اؤرنه‌يين مئولانا`نين توركجه قوشوقلاريندا (شعئرله‌رينده)، آندا–بوندا (بو دونيا- او دونيا) ايكيليسي بير بيرينين قارشيتي اولاراق سيخجا قوللانيلميشدير:
-هر كيم بوندا اول گوناهين آغلاماز، آندا آغلاديغي آسسي ائيلهمهز (هر كس در اين جهان براي گناهانش نگريد، در آن جهان گريه هايش فايده اي نخواهد داشت).
-گلهسهن آندا سنه يئي، غرهضيم يوخ ائشيديرسين؛ قالاسان بوندا ياووزدور، يالينيز قاندا قاليرسين؟ (اگر به آن جهان به قرب خداوند بيائي، اين برايت خوب است و اگر در اين دنيا و بدور از خداوند بماني، اين برايت بد است).
-بوندا نه كيم قيلدين ياراق، آندا سنه قارشي گله (هر آنچه از مال و ملزمه دنيا در اين دنيا اندوختي و تدارك ديدي، در آن جهان بر عليه ات عمل كند).
لائيسيزم`ين توركجه‌سي
لائيسيزم`ين توركجه‌سي ائلده‌مليك`دير (ائل+-ده‌م+-ليك). ائلده‌م؛ ائل و خالقا منسوب اولان دئمه‌كدير. –ده‌م سون اكيني بو توركجه دئگيله‌رده ده گؤرمه‌ك اولاسيدير (مومكوندور): تانريدام (الاهي)، كؤنده‌م (قلق، امكان)، سايدام (شفاف)، يؤنته‌م (متد)، ارده‌م (فضيلت)، بيرده‌م (يكبار)، اؤكده‌م (مغرور)، يوردام (تيزي، چابكي)، چييده‌م (قاردله‌ن)، يولدام (مكتب فلسفي)، ديلده‌م (منطق)، ايلده‌م، قولدام، ايزده‌م (تئما).
اؤرنه‌كله‌ر:
بونداليغين تورك توپلوموندا درين كؤكله‌ري واردير (سكولاريزم در جامعه ترك داراي ريشه هاي عميق است).
ائلده‌مليك، ائل ارك`ين داياغيدير (لائيسيزم تكيه گاه دمكراسي است).
بويون وئريكلي توركله‌رين چوخو بونداچي`دير (اكثر تركهاي مسلمان، سئكولار اند).
يئنيچيل اركله‌ت، ائلده‌مچي اولماليدير (يك دولت مدرن، مي بايد دولتي لائيك باشد).
اوغان ارك ايله ائل ارك بير بيرينين قارشيتيديرلار (تئوكراسي و دمكراسي، متضاد هم اند)
سؤزلوك:
آچيAçı : زاويه
آيريجاAyrıca : به علاوه
آسسيAssı : فايده
آماجAmac : هدف
آنجاقAncaq : اما
آنلاتماقAnlatmaq : بيان كردن
آنلامAnlam : معني
آنلاييشAnlayış : درك
آيريقAyrıq : فرق
آييرتAyırt : تفاوت گذاردن
ارده‌مƏrdǝm : معرفت، فضيلت
اركله‌تƏrklǝt : دولت
اكينجƏkinc : فرهنگ
اؤتهÖtǝ : وراء
اؤته‌كÖtǝk : تاريخ
اؤته‌كيÖtǝki : آن ديگري، ما وراء
اوداقلانماقOdaqlanmaq : متمركز شدن
اؤرتوكله‌شمه‌كÖrtüklǝşmǝk :
اؤرنه‌يينÖrnǝyin : به عنوان مثال
اورونÜrün : محصول
اؤزده‌شÖzdǝş : همانند، هم محتوا
اوزمانUzman : متخصص
اوزمانليقUzmanlıq : تخصص
اؤزه‌تÖzǝt : خلاصه، چكيده
اؤزه‌لليكÖzǝllik : خصوصيت
اوزئيسه‌لليكÜzeysǝllik : سطحييت
اوسترهÜstrǝ : فتحه
اوغانUğan : قادر (تانري آدلاريندان، او.ماق مصده‌رينده‌ن. گوجلو، هر شئيه گوجو يئته‌ن)
اوغان اركUğanǝrk : تئوكراسي، حكومت ديني
اؤكده‌مÖkdǝm : غرور
اولاسيOlası : محتمل
اؤلچونÖlçün : معيار
اؤن آدÖnad : صفت
اونداچيOndaçı : تارك دنيا
اونداليقOndalıq : ترك دنيا
اونداليOndalı : آن جهاني
اؤنه‌مسه‌مه‌كÖnǝmsǝmǝk : اهميت دادن
اويقارليقUyqarlıq : مدنيت، تمدن
اوينامOynam : رل، نقش
ائتگيEtgi : اثر
ايزده‌مİzdǝm : تم، موضوع
ائش آنلامليEşanlamlı : مترادف، هم معني
ايشله‌ييشİşlǝyiş : كاركرد
ائشيتEşit : مساوي، برابر
ائشيتله‌مه‌كEşitlıǝmǝk : يكي شمردن، يكي كردن
ايكيليİkili : دوگانه
ائل اركElǝrk : دمكراسي، مردمسالاري
ائل اركيلElǝrkil : دمكراتيك
ائل اركيلله‌شمهElǝrkillǝşmǝ : دمكراتيزاسيون
ائل گونElgün : توده مردم، عوام
ائلده‌م اركEldǝmǝrk : دولت لائيك
ائلده‌مچيEldǝmçi : لائيك
ائلده‌مليكEldǝmlik : لائيسيزم
ايلكİlk : نخست
ايلكهİlkǝ : اصل
ايليشگيİlişgi : رابطه
اينانجİnanc : اعتقاد، باور
اينديİndi : اكنون
ائوريمEvrim : تكامل
ايييİyi : خوب
ائييتيمEyitim : آموزش
باغيمسيزBağımsız : مستقل
بليرله‌ييجيBǝlirlǝyici : تعيين كننده
بوته‌مBütǝm : دين
بوته‌مديشيBütǝmdışı : غيرديني
بوته‌مسيزليكBütǝmsizlik : بي ديني
بوشقوتBoşqut : دكترين
بولونماقBulunmaq : قرار داشتن
بونداچيBundaçı : سئكولار، سئكولاريست
بونداليBundalı : اين جهاني
بونداليقBundalıq : سكولاريسم
بويون وئريكليBoyunverikli : مسلمان
بيرده‌مBirdǝm : يكبار
بيرئيBirey : فرد
تانريدامTanrıdam : الاهي
تانيمTanım : تعريف
تانيملاماقTanımlamaq : تعريف كردن
تايينTayın : عين
توپلومToplum : جامعه
تؤرهTörǝ : اخلاق
تؤره‌وTörǝv : مشتق
توغراليTuğralı : رسمي
چابالاماقÇabalamaq : تقلا كردن
چاغÇağ : زمان
چاغينÇağın : زمان در مقابل مكان
چاليشماقÇalışmaq : سعي كردن
چئشيتليÇeşitli : گوناگون
چئورهÇevrǝ : محيط
چئويرمه‌كÇevirmǝk : ترجمه كردن
چييده‌مÇiydǝm : گل حسرت
دارDar : تنگ
داورانماقDavranmaq : رفتار كردن
داياقDayaq : تكيه گاه
دريمDǝrim : اصطلاح تخصصي
درينDǝrin عميق، ژرف
ده‌ييشگهDǝyişgǝ : واريانت
دورتوDürtü : انگيزه
دوزگهDüzgǝ : سيستم
دوزه‌نDüzǝn : نظام
دوزه‌نله‌مه‌كDüzǝnlǝmǝk : ترتيب دادن
دوزئيDüzey : سطح
دوشونمه‌كDüşünmǝk : فكر كردن
دولاييسي ايلهDolayısı ilǝ : از اينرو
دؤنوكDönük : معطوف
ديدينمه‌كDidinmǝk : ور رفتن
ديشDış : خارج
دئگيDegi : سخن، كلمه
ديلده‌مDildǝm : منطق
دئنه‌تيمDenǝtim : كنترل
دئوريمDevrim : انقلاب
ساخليSaxlı : محفوظ
ساغلاماقSağlamaq : تامين كردن
ساوونماقSavunmaq : دفاع كردن
سايدامSaydam : شفاف
سون اكSonǝk : پسوند
سوره‌كليSürǝkli : متمادي، پيوسته
سؤزلوكSözlük : لغتنامه
سونوجSonuc : نتيجه
سونوقSonuq : آخرت
سيخجاSıxca : زياد، پي در پي
سيرادانSıradan : عادي، معمولي
سينچه‌له‌مه‌كSinçǝlǝmǝk : دقت كردن، توجه كردن
سينچيكSinçik : دقيق
شوŞu : اين
قاتلامQatlam : مقوله
قارابودونQarabudun : طبقه عوام، توده مردم
قارشيQarşı : عليه
قارشيليقQarşılıq : معادل
قاريشماقQarışmaq : دخالت كردن
قاورامQavram : مفهوم
قايناقلانماقQaynaqlanmaq : منبع گرفتن
قورامQuram : تئوري
قورامسالQuramsal : تئوريك
قورومQurum : موسسه، بنياد
قورومسالQurumsal : بنيادي
قوشوقQoşuq : شعر
قوللانماقQullanmaq : به خدمت در آوردن
قوللوقچوQulluqçu : خادم
كؤكه‌نله‌مه‌كKökǝnlǝmǝk : ريشه يابي كردن
كؤكه‌نليKökǝnli : داراي ريشه
كؤنده‌مKöndǝm : قلق
كيمسهKimsǝ : شخص
گره‌كليGǝrǝkli : لازم، بايا
گؤركسؤزGörksöz : ادبيات
گؤزله‌مه‌كGözlǝmǝk : چشم انتظار بودن
نده‌نNǝdǝn : سبب، علت
ياپيYapı : ساختار
ياخشيYaxşı : مناسب
ياراقYaraq : تداركات
ياساYasa : قانون
ياشامYaşam : زندگي
يالنيزYalnız : صرفا
يانسيماYansıma : انعكاس
يانيلتماقYanıltmaq : به اشتباه انداختن
ياووزYavuz : بد
يوردامYordam : چابكي
يوكله‌نمه‌كYüklǝnmǝk : بار شدن
يولدامYoldam : مكتب فلسفي
يؤنته‌مYöntǝm : روش، متد
يئنيچيلYenişil : مدرن
يئيYey : خوب، نيكو
Sekularizm-Bundalıq ilǝ Laisism-Eldǝmlik
Mehran Baharlı
Sekularizm: Bundalıq
Sekularizm Latın kökǝnli bir degidir (kǝlmǝdir). İndiki çağ vǝ indi anlamındadır. Sekularizm birey vǝ toplumun yaşamı ilǝ bütǝmin (dinin) bir biri ilǝ olan ilişgisini tanımlayan bir qavramdır. Sekularizm, törǝ (ǝxlaq) anlayışının dinsǝl inanc vǝ sonuqdan (âxirǝtdǝn) bağımsız olaraq insanın maddi dünyada yaxşı vǝ iyi yaşaması üzǝrinǝ qurulmasını gǝrǝkli görǝn bir boşqutdur (doktrindir). Bu açıdan Sekularizm şu an içindǝ bulunduğumuz maddi dünyaya odaqlanmaq vǝ o bir dünyaya –varsa vǝya yoxsa- sinçǝlǝmǝmǝkdir (diqqǝt etmǝmǝkdir), bireylǝr vǝ toplumların yaşamlarında bütǝmǝ ağırlıqlı vǝ bǝlirlǝyici bir oynam (rol) vermǝmǝlǝridir. Buradakı “o bir dünya”dan amac, çağınsız (zamansız) dünyalar, örnǝyin özǝk (maddǝ) ötǝsi dünya vǝ ölümdǝn sonra bizi gözlǝyǝn sonuq dünyasıdır. Dolayısı ilǝ Sekularizm qavramında insanın tǝkcǝ yaşadığı maddi dünyaya dönük çalışıp çabalaması, onun üçün yaşayıp didinmǝsi, başqa hǝr hansı bir dünyanı önǝmsǝmǝmǝ vǝ düşünmǝmǝsi saxlıdır.
Sekularizm`in Ərǝbcǝ qarşılığı Əlǝmaniyyǝt`dir (عَلَمانيّة). Farscada isǝ oturmuş qarşılığı olmayan bu degi vǝ törǝvlǝrini anlatmaq üçün غيرديني، دنياگرائي، گيتي گرائي، دنيا پرستي، اعتقاد به اصالت امور دنيوي، غير دين گرايي، ناديني گري، جدا شدن دين از دنيا، دنيويت، دنيوي گري، روشنفكري غير مذهبي، مذهب جدايي دين از سياست (حكومت) kimi çeşitli dǝrimlǝr (terminlǝr) qullanılmışdır.
Laisism: Eldǝmlik
Laïcité Fıransızca bir degidir. Kökǝni Yunancada sıradan elgün, qara budun anlamında “Laikos” önadı (sifǝti) vǝ ya bütǝm uzman vǝ qulluqçuları (xâdimlǝri) sinifi dışından kimsǝ anlamında olan “Laos”dur. Laikos, bütǝm qulluqçuları (din xâdimlǝri) anlamında “Kleros” kǝlmǝsinin qarşıtıdır.
Laisism vǝ ya Laisite qavramı ǝrklǝt ilǝ bütǝm qulluqçuları sinifinin ilişgisini tanımlayan bir qavramdır. Laisism, bütǝn (kilisǝ-mǝscid) ilǝ ǝrklǝt işlǝrinin bir birindǝn ayrı olması, bütǝmin ǝrklǝt vǝ ǝrklǝtin bütǝm işlǝrinǝ qarışmaması, ǝrklǝtin bütǝm qulluqçuları sinifinin (ruhâniyyǝtin) denǝtimi (kontrolu) altında olmayıp, sıradan xalq vǝ elin ǝlindǝ bulunması demǝkdir. Yirminci yüzildǝ Laisite qavramına ǝrklǝtin bütün bütǝmlǝr vǝ bütǝmsizliyǝ (dinsizliyǝ) eşit davranması anlamı da yüklǝnmişdir. Laisite`nin ölçün tanımı isǝ ǝrklǝtin tuğralı bütǝm (rǝsmi dni) olmaması ilkǝsidir. Bunun sonucunda Laik bir ǝrklǝtdǝ bütǝmin ǝrklǝt qurumları vǝ işlǝyişindǝ vǝ ǝn başda yasaların düzǝnlǝnmǝsi vǝ eyitim düzǝnindǝ hǝr hansı bir etgisi bulunmamaqdadır. Bu açıdan, Laisism sürǝkli elǝrkillǝşmǝni (demokratizasiyonu) sağlayan bir yöntǝmdir.
Sekularism, Fıransızca Laisite`nin İngilizcǝ qarşılıq vǝ çevirisi deyildir
Bir çox dil vǝ ǝkincdǝ Sekularism vǝ Laisite tayın (eyni) anlamda işlǝdilir vǝ ya Sekularism, Laisite`ni savunma olaraq tanımlanır. Bir sıra İngilizcǝ sözlüklǝrdǝ isǝ Laisite ilǝ “Secularity” eşanlamlı olaraq göstǝrilir vǝ Sekularism yalnız yönǝtgil düzgǝ (siyâsi sistem) üçün qullanılır. Ancaq daha sinçik (dǝqiq) olan uzmanlıq sözlüklǝr, Laisite ilǝ Sekularism`i ayırt edir vǝ Fıransızca Laisite`ni - Sekularism`dǝn ayrı bir qavram olaraq - ingilizcǝdǝ “Laicity” vǝ ya “Laicism” diyǝ çevirirlǝr.
Sekularism vǝ Laisism dar çevrǝlǝrdǝ eşanlamlı qavramlar olaraq qullanılsa da, eyni anlamlar daşıyan sözlǝr vǝ özdǝş qavramlar ya da tǝk bir qavramın iki İngiliz vǝ Fıransız dǝyişgǝsi (variyantı) deyildir. Bunların arasındakı ayrıq (fǝrq) ilkinin İngilizcǝ vǝ ikincinin Fıransızca olmasından, birinin arxasında İngiltǝrǝ vǝ ötǝkinin arxasına Fıransa uyqarlığı (mǝdǝniyyǝti) vǝ ötǝyi (târixi) durmasından, ya da birinin evrimci, ötǝkinin devrimci olmasından qaynaqlanmır. Bunların arasındakı fǝrq, iki ayrı düzeydǝ vǝ iki ayrı qatlam (mǝqulǝ) olmalarından qaynaqlanır. Sekularism vǝ Laisism`in iki ayrı kökǝnlǝmǝsi, iki ayrı qurumsal ötǝyi (Institutional History) vǝ iki ayrı quramsal örtüklǝşmǝsi (Theoretical Implication) vardır.
Sekularism`i bütǝm ilǝ ǝrklǝt işlǝrinin ayrımı olaraq tanımlamaq, başqa bir deyişlǝ Sekularism`i Laisism`lǝ eşitlǝmǝk hǝm üzeysǝllikdir hǝm dǝ yanıldan. Bu ikisinin arasında bir ilişgi var isǝ, o eşit anlamlılıq vǝ özdǝşlik deyil, nǝdǝn-sonuc ilişgisidir. Sekularism`dǝ bireyin bütün amac vǝ dürtülǝri bütǝmdışıdır (qeyr-i dinidir). Bunun toplumda yansımaları olduğu kimi, yönǝtgili (siyâsi) davranışlarda da yansımaları olacaqdır. Sekularism`in ǝrklǝt yapısındakı yansıması isǝ Laisism`dir. Özǝtlǝ Laisism, Sekular bir toplumun özǝlliyi vǝ gǝnǝl olan Sekularism`in verdiyi ilk özǝl ürünlǝrdǝn biridir.
Sekularism`in Türkcǝsi
Sekularism`in Türkcǝ qarşılığı BUNDALIQ`dır: Bu.n.da.lıq. Bundalıq “Bunda” degi vǝ qavramından kökǝn alımışdır. Əski vǝ Orta Türkcǝdǝ “Bunda” degisi, bu dünya anlamında olup, “Onda” vǝ ya o dünyanın qarşıtı olaraq işlǝdilir. Ayrıca Orta Türkcǝ görksözündǝ (ǝdǝbiyatında), örnǝyin Mevlana`nın Türkcǝ qoşuqlarında (şeirlǝrindǝ) “Anda-Bunda” (Bu dünya- O dünya) ikilisi bir birinin qarşıtı olaraq sıxca qullanılmışdır:
-Hǝr kim bunda ol günahın ağlamaz, anda ağladığı assı eylǝmǝz
-Gǝlǝsǝn anda sǝnǝ yey, qǝrǝzim yox eşidirsin; qalasan nunda yavuzdur yalınız qanda qalırsın?
-Bunda nǝ kim qıldın yaraq, anda sǝnǝ qarşı gǝlǝ.
Laisism`in Türkcǝsi
Laisism`in Türkcǝsi ELDƏMLİK`dir: El.dǝm.lik. Eldǝm, el vǝ xalqa mǝnsub olan demǝkdir. –dǝm sonǝkini bu Türkcǝ degilǝrdǝ dǝ görmǝk olasıdır (mümkündür): Tanrı.dam, Kön.dǝm, Say.dam, Yön.tǝm, Ər.dǝm, Bir.dǝm, Ök.dǝm, Yor.dam, Çiy.dǝm, Yol.dam, Dil.dǝm, İl.dǝm, Qol.dam, İz.dǝm
Örmǝklǝr:
Bundalığın Türk toplumunda dǝrin köklǝri vardır
Eldǝmlik Elǝrkin dayağıdır
Boyunverikli Türklǝrin çoxu, bundaçıdır
Yeniçil ǝrklǝt, Eldǝmçi olmalıdır.
Uğanǝrk ilǝ Elǝrk bir birinin qarşıtıdırlar.
Sozumuz, a window opening to the life/culture of the turkish nation of iran/south azerbaijan: http://sozumuz.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
