نثر توركي خلجي
و
پديده علي اصغر جمراسي فراهاني
مهران بهاري-٢٠٠٨
سؤزوموز
سالها قبل پرفسور دوئرفر، توركي شناس برجسته در مقاله خود "زبانهاي توركي در ايران" به هنگام دادن شعري به توركي خلجي، آن را اولين نمونه ادبيات خلجي معرفي مي كرد و مي گفت: "جهت بدست آوردن فكري تقريبي از موقعيت خاص اين زبان توركي، متني از روستاي خراب ميدهم. اين شعر را آقاي مسيب عرب گل در سال ١٩٦٨ نوشته و اولين سند كتبي ادبيات خلج بشمار ميرود. خلجها صاحب ادبيات مخصوص به خود بويژه ادبيات كتبي نيستند". (منبع: زبانهاي توركي در ايران-İran'daki Türk Dilleri-Die Turksprachen Irans. پرفسور دكتر گرهارد دوئرفرProf. Dr. Gerhard Doerfer . ترجمه: مهران بهاري ٢٠٠٣. از وئبلاق توركولوژي-ايران http://turkoloji-iran.blogspot.com/)
وضعيت توصيف شده توسط پروفسور دوئرفر، مدتهاست كه ديگرگون شده است. امروز نه تنها توركان خلج داراي ادبيات مكتوب اند، بلكه علاوه بر ادبيات مكتوب منظوم، داراي ادبيات مكتوب منثور نيز مي باشند. اين دگرگوني البته داراي عوامل انساني و اجتماعي و فرهنگي بسياري است، اما به جرات مي توان گفت كه يك عامل انساني بنام "علي اصغر جمراسي فراهاني" (مخلص به بيليم) مدير سايت بيليم-Bilim در اين ميان عاملي تعيين كننده بوده است. (jamrasi1@yahoo.fr, http://jamrasi.blogfa.com/)
علي اصغر جمراسي فراهاني، امير علي شير نوائي ادبيات خلجي
الف- جمراسي در باره همه عرصه هاي مربوط به خلجها، زبان و فرهنگ و تاريخشان قلم مي زند. وي به واقع فرهنگستاني خلجي در قالب يك فرد است. خدمت او به حفظ و گسترش زبان و ادبيات توركي خلجي در عين حال، خدمتي تاريخي و بي همتا به علم توركولوژي در ايران و در مقياس بين المللي است. كتاب "خلجها، يادگار تركان باستان" وي نخسين اثر جامع منتشر شده در ايران و به زبان فارسي در باره توركان خلج است (ناشر انتشارات پيام پويا-تهران، تيراژ ١٠٠٠ نسخه، قيمت ٢٠٠٠ تومان، قابل خريد از كتاب فروشي انديشه نو-تهران، كتابفروشي فتح دانش-اراك، كتابفروشي سروش-آشتيان).
ب- نوشته هاي جمراسي در معرفي خلجستان، اين جنوب شرقي ترين بخش آزربايجان جنوبي واقع شده در استانهاي امروزي مركزي و قم، در عرصه آزربايجان شناسي نيز فوق العاده پربهايند. امري كه بسياري از محققين و فرهنگيان آزربايجاني تاكنون از آن غافل بوده اند.
ج- نقش علي اصغر جمراسي در ادبيات معاصر توركي خلجي، قابل مقايسه با نقش امير علي شير نوائي براي ادبيات توركي چغتائي است. وي با سرودن بي انقطاع منظومه هاي خود به زبان توركي خلجي آنهم در عرصه هاي گوناگون اجتماعي اغلب مدرن، تجربه "نمونه هاي منفرد شعر خلجي" سالهاي ٦٠ ميلادي را تبديل به "ادبيات منظوم توركي خلجي" كرده است. جمراسي از اين جنبه محق است كه به عنوان بنيانگذار سنت شعري توركي خلجي شناخته شود. كتاب "قارشو بالوققا سلام" وي اولين كتاب شعر به زبان توركي خلجي در ايران است. قارشو بالوققا سلام، منظومه اي به سبك حيدرباباي شهريار به زبان توركي خلجي و به دو الفباي لاتين-تركي و عربي-تركي است (انتشارات انديشه نو- تهران، ٢٥٣ صفحه).
پ- مهمترين نقش جمراسي در ادبيات خلجي، آغاز به نوشتن نثر به اين زبان، امري كه در تاريخ قوم خلج بي سابقه بوده مي باشد. وي به اين اعتبار، بنيانگذار "نثر و ادبيات منثور توركي خلجي" نيز شمرده مي شود (باعث افتخار اينجانب است كه نقشي هرچند كوچك در اين امر داشته ام).
د- در عرصه نثر و ايجاد ادبيات منثور توركي خلجي، جمراسي كار را با جمع آوري قصه هاي پريان و نوشتن داستانهاي عاميانه آغاز كرده است. او به اشعار عاميانه نيز مي پردازد اما اولين قطعات نثري وي به صورت قصه اند. اين همان مسير صحيحي است كه تقريبا در ميان همه ملل و زبانهاي معاصر به هنگام ايجاد ادبيات مكتوب و نثر مدرن و ملي پيموده شده است.
ر- جمراسي در آثار خود متون توركي خلجي را همواره به دو خط عربي تركي و لاتيني تركي ثبت مي كند. وي با اتخاذ الفباي لاتين براي زبان توركي خلجي، در واقع بنيانگذار الفباي لاتين زبان توركي خلجي نيز مي باشد.
م- از ديگر مزاياي نشرهاي اينترنتي آثار جمراسي آن است كه وي در پايان هر نوشته، ليست كوتاهي از معاني لغات توركي خلجي بكار برده شده در آن نوشته را مي آورد. شايد بتوان در آينده با تكميل نمودن و تركيب اين ليستها، لغتنامه توركي خلجي-فارسي آنلاين را نيز ترتيب داد.
نقد:
الف- كاربرد "ح" به جاي "ه": جمراسي در نوشتن بعضي از كلمات توركي خلجي، حرف "ح" را بكار ميبرد (مانند حايدولار = آيديلار در تركي، حكمك = اكمك در تركي) كه بنظر اين جانب روشي غيرضروري و مشكل آفرين است. زيرا براي نشان دادن اين صدا به راحتي مي توان از حرف "ه" نيز استفاده نمود (هايدولار به جاي حايدولار، هكمك به جاي حكمك) و دليلي براي بكار بردن "ح" وجود ندارد. مگر آنكه صداي "ه" در اين كلمات به گونه ويژه اي ادا مي شوند كه بنده از آن بي اطلاعم. علاوه بر آن، كاربرد حرف "ح" كه مختص زبان عربي است، شبهه عربي بودن اين كلمات اصيل توركي را ايجاد مي كنند.
ب- ندادن اصل كلمات در ديب نوتها: در پاورقيها به هنگام دادن معني كلمات توركي خلجي بكار برده شده در متن، اصل كلمات داده نمي شوند و اين باعث مي گردد كه خواننده براي ديدن اصل كلمه مجبور به مراجعه به متن اصلي شود. با نوشتن معني كلمات در مقابل خود آنها در پاورقيها، مي توان لزوم دوباره كاري و مراجعه به متن را رفع كرد.
ج- اگر در پايان هر نوشته معني لغات بيشتري داده شود، بويژه از جهت كمك به كساني كه با توركي خلجي آشنا نيستند بهتر خواهد بود.
د- در متون توركي خلجي به خط لاتين، در بعضي جاها اول اسامي خاص و جملات با حروف بزرگ و در بعضي جاها با حروف كوچك نوشته مي شوند. براي يكدست سازي متون به لحاظ املا، بهتر است كه همه جا اسامي خاص و اول جملات با حروف بزرگ نوشته شوند.
ز- در ثبت بعضي از كلمات، از اعراب عربي (كسره، فتحه، ضمه، تشديد،...) استفاده مي شود. حال آنكه كاربرد اعراب در نوشتن زبانهاي توركي به خط عربي، مفيد به فايده نيست و بر خلاف حركت به سوي الفباي فونئتيك است. براي اطلاع بيشتر در مورد كاربرد الفباي عربي و روشهاي اجتناب از كاربرد اعراب به هنگام نوشتن زبانهاي توركي، ميتوان به نوشته "سؤزوموز يازيمي" مراجعه كرد.
ط- در الفباي لاتيني توركي خلجي، براي صداي بين "ق" و "خ" در كلماتي مانند قار و قاموش مي توان از كاراكتر ķ لاتيني استفاده نمود. اضافه نمودن اين كاراكتر براي تركي آزربايجاني نيز، جهت نشان دادن صداي "ك" اروپائي در كلماتي مانند نام كشور "كره" ضروري است.
در زير سه نمونه بسيار جالب از داستانهاي نوشته شده توسط علي اصغر جمراسي به زبان توركي خلجي و به دو خط عربي-توركي خلجي و لاتيني- توركي خلجي از سري "خلج ائليچه يازولمادوق سؤزلر، اويونلارلا ماتاللار" (سخن ها و داستان هاي نانوشته در بين قوم كهن خلج به زبان تركي خلجي) به نقل از سايت مذكور داده مي شود:
١- جيك-جيك خانوم ماتالو
٢- بئره له توه ماتالو
٣- شانگول، مانگول، گول دسته سه ماتالو
گرچه يه هو!!!
جيك-جيك خانوم ماتالو
يازقولو: علي اصغرجمراسي
داستان جيك-جيك خانم
بي وارادو، بي يُوقادو، كؤنلرين بي كؤنوچه بي قوش وارادو، اونين آتو جيك-جيك خانومادو. بي كؤن جيك-جيك خانوم حينميشده قيزيل گول پُوتاسو [1] اوستوچه حوقيردي كي اونين هاداقه تيكن باتدو. غيوريلده [2] اونو حييي بيلمدي.
حاجوق حقلده واردو اَبه سي يانه. حايدو: اَبه جان هاداقوما تيكن باتموش بي مونو حيپ. اَبه سه حايدو بَبَه جان منيم كؤزوم كؤرمز يئتيوه ننه نين حيپيته.
جيك-جيك اوشدو واردو ننه سينين داموچا غُوندو، ننه سه حايدو: قيچيمه تيكن باتموش بي مونو حيپ. ننه سه حايدو بالاجان منيم كؤزوم كؤرمز يئتيوه [3] خالاين حيپئته.
جيك-جيك خانوم واردو قوندو خالاسونان حوه دامه بناءاتده كؤزلرينده ياش توكمك غه. خالاسو حايدو: جيك-جيك خانوم، شيرين جانوم مزليق خانوم نه حقلؤرين؟ جيك-جيك خانوم حقله-حقله خالاسه جاواب وئرده: خالاجان هاداقوما تيكن باتموش قاناموش يئكه حيپه. خالا جيك-جيك خانومين هاداغوندا تيكني حيده قودو دولاوقا [4]. جيك جيك خانومين حالو باراولدو بي اويان اوچدو، بي بوياقا اوچدو حايدو: خالاجان من واري يوم كُؤروغم حامام داموچا قوشلار تيكن-تيكن اوينورللار يا نه؟ اوچا كليم تيكنيمه آلوم واروم تيكن اويناماققا.
جيك-جيك خانوم اوشدو واردو حامامدامه كؤردو قوشلار تيكن- تيكن اوينورللار، كلدي خالاسو يانه حايدو خالاجان تيكنيمه وَره. خالاسو حايدو: پوشوك كلدي پاجادا سيده تونوروم حشده، تيكني آلاوشتوردوم يوكدوم تونورچا كؤندي، تئمه سنه نئرده تيكن حيتيكليم وئرديم؟ جيك-جيك خانوم حايدو: منيم تيكنيم وره وئرمگين بي دسته لاواشولاردا كؤنورم تزم. خالا كؤلدو حايدو: بو عرسين له ووروم قيچين غيريلير. جيك-جيك خانوم اويانقا اوشدو، بويانقا اوشدو بي دسته خالاسينين حكمكلرينده [5] كؤتوردو تزدي.
جيك-جيك خانوم كؤكچه اوچارادو، كؤردو يئرچه بي چوبان سنداق بي شيرميش يئيور. اونين يانوچا قوندو يئركه، كلدي چوبان ياني. حايدو: هارماقاين قونچو دايو. نه سه ائتورين؟ چوبان حايدو ساغول جيك-جيك خانوم، سنداق غييرميشم آمما حيكمكيم يوقادو اونين يئره قيق توقراموشام. جيك-جيك خانوم حايدو: منيم حيكمكيم وار آلا سؤت ايچه توغره بيله يئپيدك. قونچو حيكمكي آلدو توغرادو بايداقا اؤسته دق سؤت توكدو تا حيشه ديلر يئمغه بوشلئغلر قونلارين بي سه توشدو بوغداقا.
قونچو حايدو: جيك-جيك خانوم شيرين جانوم، مزليق خانوم، پورتو يووا او قونو بوغدادا حُولي سؤرو بَره لي اوچا يئك بيله سنداقو يئپيدق. جيك-جيك خانوم اوچدو واردو قونو بوغدادا حولودو كلدي كؤردو چوبان سنداقو يئميش تامام اتميش تؤكدميش، هنده بايداقا حيكمك يئره قيق تولدارموش. جيك-جيك خانوم پررين چالدو حايدو: قونچو دايو منيم حيكمكلريمه وره من واري يوم. قونچو حايدو: آچوغموشدوم حيكمكين يئديم نئرده حيتيكليم حيكمك وئرديم سنه؟ جيك-جيك خانوم حايدو: تئز اول منيم حيكمكيم وَرهَ، وئرمگين او قونو كي بوغدادا هولودوم كؤتورم تَزَم. قونچو كؤلدو حايدو: جيك جيك خانوم بُو دوگنكي كُؤروين؟ موندولا ووروم ياپوشين يئركه، اگر جوؤرگتين وار قونو گوتورل. جيك-جيك خانوم اويانقا اوچدو بويانقا اوچدو بوغدادا حولونقولو قونو كؤتوردي اوشدو.
جيك-جيك خانوم واقدو يئركه كؤردو بي بُوررا هاتلوق واري يور اوللارقا يووقلاشدو حايدو: هاتلوق لالالار نئرَق واري يُوريز؟ هاتلوقلار جاواب وئرديلر: جيك-جيك خانوم شيرين جانوم مزليق خانوم واري يوق پادوشاهقا كلين حيتيك غك. جيك جيك خانوم اوچدو واردو پادوشاه كؤدنيچه قوندو بي دامين شرفه سه. كوردو كلين اونگوچه ايت حولري يورلار. خابار آلدو نَپَس كلين اونگوچه ايت حؤلري يوريز؟ حايدولار: واوا كلميش ييرقي بولونمؤرو بيزدق مجبور اوموشاق كلين اونگوچه ايت حولريغك.
جيك-جيك خانوم حايدو: بوقوزين پادوشاه كؤدنه كتميشم يئتيوَين كلين اؤنگُوچه هُولردين، آمما آووال كرك من بي پستا كلين كسيكين حارقاما كدگم اوچا كلين كدگه. خدمتچيلر حايدولار اولتا آووال كلين كسيكين وئريميز سن كدين. جيك-جيك خانوم واردو ايچگر حَوچه كلين كسيكين كدغه، آمما خدمتچيلر كلين كسيكين قوشقا وئرمديلر كدگه، اونو حوده سانگاللادولار.
جيك-جيك خانومين قارو كلده خدمتچيلركه حايدو منيم قوزومو ورين. خدمتچيلر حايدولار: «يو وا بوشين پيكاره» قوزين يُو هُولرديك يئديك اوستونده دق سوو ايشديك (ايچديك). جيك-جيك خانوم حايدو: قوزومو وئرمغئز كلينه كُؤتؤرم تزم. خدمتچيلر كولدولار حايدولار: تئمكتا كيم كؤرموش قوش كلين قاوزئغه؟ قوش حايدو: پس تئمه كؤردين كلينه نبر قاوزئلر. جيك-جيك خانوم مونو حايدو اوشدو واردو قوندو بي اؤجا دامين اوسته، كوزلدي كوردو كلينه چالا-چالا كلي يُور لار. اويانقا اوچدو بويانقا اوچد كلينه هات اؤستونده كؤتوردو تزدي.
جيك-جيك خانوم كلده بي يئكه ياقاق هاقاچين گالاسو اوستوچه قوندو. كوردو حاقاچين كولگه سيچه بي آشوق يورموش بزن چؤگؤر چالؤر. جيك-جيك خانوم حايدو: آشوق لالا حارماقاين، يئكه بو كلينه وئرديم سنه سندق سازين ورمنه. آشوق بو سؤزكه خوشو كلدي حايدو جيك-جيك خانوم شيرين جانوم مزليق خانوم آلا بوساز سنين حلالين اولتا. قوش چؤگؤرو آلدو كلينه وئرده آشوققا. آشوق كلينين الينده اوپدو اونو يئده اؤز حوه، جيك جيك خانوم داق چؤگؤرو آلدو واردو غوندو هاقاچين گالاسه بوشلادو چؤگؤر چالماققا و حوقوماققا:
تيكن وئرديم، حكمك آلدوم
چالو سازوم چالو سازوم
حكمك وئرديم، قوزو آلدوم
چالو سازوم، چالو سازوم
قوزو وئرديم كلين آلدوم
چالو سازوم چالو سازوم
كلين وئرديم چؤگور آلدوم
چالو سازوم چالو سازوم
او كؤنده بو يان جيك-جيك خانوم عومرين كؤدنلرچه ساز وورماقلا كئچري يور. ساز ورقوللار جانو ساغ اولتا.
1- پُوتاسو: شاخه، بوته
Cik-Cik xanom matalu
Yazğolu: Əli Əsğər Cəmrasi
yazolmadoğ üyunlarla matallar
Bi varadu, bi yoğadu, künlərin bi künuçə bi qoş varadu. unin atu cik-cik xanomadu. Bi kün cik-cik xanom hünmuşdu qizil gul putasu üstüçə hoğirəde ki unin hadağe tikən batdu.
hər bər etde unu hiyi bilməde. haccoğ həqləde vardu əbəse yane. haydu əbə hadağoma tikən batmuş bi monu hip. Əbəse haydu bəbəcan mənim küzom kürməz yetivə nənəin hipetə.
üşdu vardu nənəsinin damuça qondu, nənəse haydu: qiçimə tikən batmuş bi monu hip. nənəse hay du balacan mənim küzom kürməz yetivə xalain hipetə.
cik-cik xanom vardu qondu xalasunin həve dame bəna etde küzlərində yaş tokməkkə. xalasu haydu: cik-cik xanom, şirin canom, məzəliq xanom, nə həqlürin? cik-cik xanom həqle-həqle xalase cavab verde: xalacan hadağuma tikən batmoş, qanamoş, yekə hipe! xala cik-cik xanomin hadağunda tikəne hide qodu dulavqa. cik-cik xanomin halu bar oldu, bi o yan, bi bu yanqa uçdu haydo: xalacan mən variyom kürogəm hamam damu ça qoşlar tikən-tikən uynurllar ya na? oçaq kəlim tikənim alom varom tikən uynamağğa.
cik-cik xanom uşdu vardu hamam dame kürde qoşlar tikən-tikən uynurllar kəldi xalasu yane haydu xalacan tikənime vərə. xalasu haydu poşuk kəldi pacada sidde tunorum heşde, tikəne aluşturdom yukdom tunorça künde . teme səne nerdə tikən hitikəlim verdim?
cik-cik xanom haydu: Mənim tikənime vərə verməgəin, bi dəstə lavaşlarda kütürəm təzəm. xala küldü haydu: bu ərsinlə vürum qiçin qirilir. Cik-Cik xanom u yanqa uçdu, bu yanqa uçdu, bi dəstə xalasonin hikməkində kütürdü təzde.
cik-cik xanom kükçə uçaradu, kürdu yerçə bi çoban səndaq bişirmiş yeyur. unin yanuça qondu yerkə. kəlde cobanin yane haydu harmaqin qonçu dayu. nəsə eturin? Coban haydu sağol cik-cik xanom səndaq qəyirmişəm amma hekməkim yoqadu unin yere qiq tuqramuşam.
Cik-cik xanom haydu: mənim hekməkim varar ala, süd içe tuğre bilə yepidək. qonçu hekməki aldu tuğradu baydase üstedəğ süd tükdu ta hişədilər yeməğe boşleğələr qonlarin bise tuşdu buqdağa. Qonçu haydu: cik-cik xanom, şirin canom, məzəliq xanom, pürtu yuva u qonu boqdada huli sürü bərəle uça yekə bile səndaq yepidəğ.
cik-cik xanom uşdu vardu qonu boqdada huludu, kəldi kürdu qonçu səndaqu yemiş tamam etmiş, tükətmiş həndə baydaqa hekmək yere qiq tuldarmuş. cik-cik xanom pərrin çaldu haydu: qonçu dayu mənim hekməklərime vərə mən variyom. Qonçu haydu: açuğmuşdom hekməkin yedim nerdə hitikəlim hekmək verdim sənə? cik-cik xanom haydu: tez ol mənim hekməkime vərə, verməgin u qonu ki boqdada huludom Kütürəm təzəm ! Qonçu küldu: cik-cik xanom bu dügənəki küruin mondula vurom yapoşin yerkə əgər cergətin var qonu kürurəl Cik-cik xanom o yanqa uçdu, bu yanqa uçdu, boqdada holunğulu qonu kütürdu uşdu .
Cik-cik xanom vağdu yerkə kürdu bi burra hatluq variyur, ullarqa yuvuğ laşdu xabar aldu: hatluq Lalalar nerəğ variyuriz? hatluqlar cavab verdilər :cik-cik xanom şirin canom mğzəliq xanom, variyuğ paduşahqa kəlin hitikəğək.
cik-cik xanom uşdu vardu paduşah küdəneçə qondu bi damin şərəfəse. kürdu kəlin ünguçə it huləriyurllar. xabar aldu nəbəs kəlin ünguçə it huləriyuriz? Haydular: vava kəlmiş yirqi bolunmürü biz dəğ məcbur omuşağ kəlin üngüçə it hüləriğək .
Cik-cik xanom haydu: bu qozin paduşah küdəne kətmişəm. yetivəin kəlin ünguçə hülərdin, amma avval kərək mən bi pəsta kəlin kəsikin harqama kədəgəm, uçaq kəlin kədəğə. xidmətçilər haydolar: olta qozin aldolar yeddilər kəlin ünguçə hulərigələr cik-cik xanom vardu içgər həvçə, kəlinin kəsikin kədəğə. Amma xidmətçilər kəlin kəsikin qoşqa vermədilər kədəgə unu həvdə sangalladular.
cik-cik xanom qaru kəldi xidmətçilərkə haydu: mənim qozumu vərəin! Xidmətçilər haydular: yuva boşin peykare qozinu hulərdik yedik üstundə dəğ suv içdik. Cik-cik xanom haydu: qozumu verməğəiz kəline küturəm təzəm! Xidmətçilər küldülər haydular: temkəta kim kürmuş qoş kəlin qavzeğə? Qoş haydu: pəs temi kürdin kəline nəbər qavzelər.
Cik-cik xanom munu haydu uçdu vardu qondu bi üca damin üste, küzləde kürdu kəline çala-çala kəliyurllar. Cik-cik xanom o yanqa uçdu, bu yanqa uçdu, kəline hatın üstündə kütürdu təzde.
Cik-cik xanom kəldi bi yekkə yaqağ haqaçu galasu üstüçə qodu. yerkə vağdu, kürdü haqaçın külgəsiçə bi aşşuq çügür çalur. Çik-cik xanom haydu: aşşuq lala harmağain yekə bu kəline verdim sənə, səndəğ sazin vər mənə. Aşşuq bu süzkə xoşu kəlde haydu: cik-cik xanom şirin canom məzəliq xanom, ala sazu həlalin olta. Cik-Cik xanom çügüru aldu kəline verde aşuqa. aşşuq kəlinin əlində opde unu yede üz həve.
Cik-cik xanomdağ çügüru aldu vardu qondu haqaçin galasuça boşladu çügürin çalmağğa, hoğumağğa:
Tikan verdim, hekmək aldom,
Çalu sazom, çalu sazom
Hekmək verdim, qozu aldom,
Çalu sazom, çalu sazom.
Hekmək verdim qozu aldom
Çalu sazom, çalu sazom
Qozu verdim, kəlin aldom
Çalu sazom, çalu sazom,
Kəlin verdim çügür aldom
Çalu sazom, çalu sazom.
U kündə boyan cik-cik xanom omrin küdənlərçə sazla çala-çala keçəriyur, saz vurğullar canu saq olta.
بئره له توه ماتالو
داستان گرگ و شتر
ناقل: خانم صغري تلخابي
نويسنده: علي اصغرجمراسي
بي وارادو بي يوقادو كؤنلرين بي كؤنوچه بي آچ بئره وارادو، اونئچچه كؤنده حِشنه بولماتوقادو يئپيغه، بي كؤن آچلوق اونا كار ائتده، تاقدا (قوش غيه سينده) آشدو بالوققا يووغ لاشدو، كؤروغه بي حيواندا، اچچيده يا اوغلاغدا اي بولؤر يئپيغه يا نا. او سومسونو- سومسونو [1] كلده ائرده باقلار حارا سه آشدو بي باغغا كوردو بي نارون قوزو اوتلورو. قوزوقا هايدو: حيشوم سنه يئپيغم. قوزو هايدو: من بي بالا جونبول قوزوسسام منه يئمكله سن توغ اوماين يووا قونشو باغوچا بي اچچه اوتلؤر اونو يئپه.
بئره آشدو قونشو باغه كؤردو بي قارا اچچه پان [2] حاراسوچا كؤكا يئيور، اچچه هايدو: بئره بُود نسه ائتؤرين. بئره هايدو: سخد آچام، كلميشم سنه يئپيغم. اچچه هايدو: من بي تاغوراق [3] حارقان اچچيسم، منه يئمغله سن بي زاد اوماين يووا اوبي سه باغغا، اودا بي قون اوتلور اونو يئپه.
بئره هاتقولدو آشدو اوبي سه باغغا، كؤردو بي هورون قون ماو كؤلگه سيچه يورموش گَوش [4] ائتور. بئر ين زاوقو اولدو تيشلرين بي بير اوسته چالدو هايدو: كلميشم سنه يئپيغم. قون هايدو: منه يئمكله سن بي يئركه ائرمين يووا قونشو باغوچا بي يئكه توه اوتلور اونو يئپه.
بئره واردو اوبي سه غونشوباغه ، كوردو بي ساروق توه كانا [5] ايچه اوتلورو، توه بئرين كؤردو هايدو: نئرق واري يون بئره؟ بئره هايدو: سخدآچوقموشام كلميشم سنه يئپيغم. توه هايدو: منيم سوزوم يوق آمما منيم اتيم شيرين تاتلوقار تؤزو يوق، اگر حيشؤرين منه يئپيغين هونك اوستومه واراق محمدخان دا بي هاز تؤز آلداق، اوچا منه يئپه.
بئره هاتلوقدو هوندو تَوَين اوسته كلديلر بالوق حاراسه. بالا كلمه كاللار هارالوقچا اوينئرديلر، كوردولر بئره هونموش توه اوسته بنا ائتديلر داد وقال ائتمكگه وبئرين توه اوستوچه تاشلاماققا.
بئره غورقودا، هاتلوقدو توه اوستونده توشدو يئركه ال قودو قاچاققا واردو نوروزكامارو اوستوچه يوردو اؤز اؤزه هايدو:
واردين كؤردين باغچا قوزو
يئپيغدين قالوقادو اككه كؤزو
نئچچه غدين تاتو- تؤزو
واردين كؤردين باغچا اچچه
يئپيغدين قالوقادو اككه قيچه
نئچچه غدين تاتو- تُؤزو
واردين كؤردين باغچا قويون
يئپغدين قالوقادو بويون بويون
نئچچه غدين تاتو تؤزو
واردين كؤردين باغچا تَوَه
يئپغدين قالوقادو اؤيدوسو سوه سوه
نئچچه غدين تاتو توزو
-----------------------------------------------------------------------
1- سومسونو: درحال گشت و گذار، با تفحص راه رفتن
1- سومسونو: درحال گشت و گذار، با تفحص راه رفتن
2- پان: رديف
3- تاغوراق: لاغر و مردني
4- گَوش: نشخوار كردن
5- كانا: رديف گودي باغ انگور
berelə təvə matalu
hayqolu: təlxabluq soğra xanom
yazqolu: əli əsğər cəmrasi
Bi varadu bi yoqadu künlərin bi künuçə bi aç bere varadu.u neççə künəde heşnə bolmatuğadu yepiğə, mağul açoğmuşdu. açluğ nua kəretde taqda aşdu baloğu küzləde kəlde baloğğa yuvoğlaşdu küroğə bi heyvanda, əççidə,qozuda ya oğlağdaiy bolur yepiğə yana. bere somsonu – somsony kəlde erde baqlar harase. xiz vurdu aşdu bi bağğa, kürdu baqin panuça bi naron qozy otlur. qozuqa haydu hişom səne yepiğəm. qozu haydu: mən bi bala conbol qozusam məne yeməklə sən toğ omain yuva qonşu bağuça bi əççi otlur u nu yepe.
bere aşdu qonşu bağe kürdu pan harasuça bi qara əççi kuka yeyur. əççi berin kürdu haydu: bod nəsə etoin bere? u haydu səxd açam kəlmişəm səne yepiğəm. Əççi haydu mən bi tağğorağ harqan əççisəm məne yeməğ lə sən bi zad omain, yuva ubise bağğa u da bi qon otlur unu yepe.
Bere hatğoldu aşdu u bise bağğa kürdu bi huron qon mav külgəsiçə yurmuş gəvş etur. brin zavğu oldu tişlərin bi bir üste çaldu haydu kəlmişəm səne yepiğəm. qon haydu: məne yeməğlə sən heç yerkə erməin yuva qonşu bağuça bi yekkə təvə otlur unu yepe.
Bere vardu u bise qonşu baqe kürdu bi saroq təvə uda otlur. təvə berin kürdu haydu nerəğ variyuin bere? bere haydu səxt açuğmuşam kəlmişəm səne yepiğəm. Təvə haydu mənim süzüm yoğ amma mənim ətim şirin tatluqar tuzu yoğ, əgər hişurin məne yepiğəin hunəkə üstumə varağ məmməd xanda bi haz tuz aldağ uça məne yepeh.
Bere hatqoldu hundu təvəin üste kəldilər baloğ harase, bala kələmə kallar haraloğça oynerətdilər kürdolər bere hunmuş təvə üste, boşladolar dado- qal etməkkə və berin təvə üstuçə taşlamağğa.
Bere qorğuda hatqoldu təvə üstondə tuşdu əlqodu qaçağğa vardu novroz kamaru üstuçə yurdu üz-üze haydu:
Vardin kürdin baqça qozu
Yepiğədin qaloğadu əkke küzu
neççe ğədin tatu- tuzu
Vardin kürdin baqça əççe
yepiğədin qaloğadu əkki qiçe
neççə ğədin tatu-tuzu
Vardin kürdin baqça qoyun
Yepiğədin qaloğadu boyun-boyun
neççeğədin tatu-tuzu
Vardin kürdin baqça təvə
Yepiğədin qaloğadu üydusu səvə-səvə
neççeğədin tatu-tuzu
شانگول، مانگول گول دسته سه ماتالو
داستان شنگول و منگول
علي اصغر جمراسي
بي وارادو بي يُوقادو، الله دا ساواي هئچ كيم يُوقادو. كُؤنلرين بي كُؤنوچه بي اَچچه [1] وارادو اونين اوچ بالاسو واردو، بي سينين آتو شانگول بي سه مانگول و اوبي سي دق گول دسته سه. بُو اَچچه كُؤنده واررادو بئبانچا، تاقچا اوتلئرده، هُولوندوقه شاخو هاراسوچا اوت، آغزوچا سُوو و مَمَكيچه سُؤت كليرده. هَو [2] ائِشكيچه تُوررادو ائشيكه چاللادو. شانگول، مانگول و گول دسته سه دق هاتلوقو هاتلوقو كللديلر ائشيك داله, خابار آللادولار كيمر؟ اچچه ائشكين بويانوندا هايورادو:
شانگول، مانگول گول دسته سه
اِئشيكه هاشدين من كلميشم
آغزومچا سوو كتميشم
شاخومچا اوت كتميشم
ممكيمچه سؤت كتميشم
ائشيكه هاشدين من كلميشم
شانگول، مانگول و گول دسته سه دق داماق[3] اوللادولار تِز ائشكه هاچارادولار. اَچچه كيررَده [4] هَوكه اوللارين سووين، اوتين وئررده و اولارو اَمزيررده وسِبه قه تا ياتُورادولار. تزده اچچه واردوقه بالالارينن اؤچين دق يُوزونده اوپرده واوللارقا تاپشوررادوكي :شانگول، مانگول گول دسته سه اوماقا بئره [5] سيزه آللاتوقا يئتيوگه يئپيقه. هركيم ائشكيه چالدو اگر من هايقولو سُؤزلره هايمادو سيز ائشكيه اونين يُوزه هاچماين. كؤنلرين بي كؤنو بئره غضبلنده اؤز اؤزه هايدو: شانگول، مانگول گول دسته من سيزه يئسم كرك. بُوسؤزو هايا هايا كلده اچچين هوه ائشكه، بالا-بالا بوشلادو ائشكه چالماققا.
شانگول، مانگول و گول دسته سه دق هاتقولو هاتقولو كلديلر ائشيك داله. سسلنديلر كيمر؟ بئره هايدو: شانگول، مانگول گول دسته سه ائشكي هاچدين. بالالار اونين سسينده بيلديلر كي بو چالقولو ننه لره داقار، بلكه اوبئره ره كي حيشؤر [6] اوللارو آللاتوقا. بئره ماولاق يالواردو كه من سيزين ننه ئيزم ائشكه هاشدين آمما اوللار ائشكه هاچمادولار. بئره حيشه ده ائشكه سيپئقه، آمما اوساحات كؤردو اچچه كلي يوربئره تزده بي هاقاچ دالوچا بركينده كؤروگه اچچه ائشيكه نبر هاچؤر. بو بُؤد قالتا سيزكه خابار وئرديم اچچه ده. اچچه كلده بنا ائته ائشكه تُؤمكگه هايدو:
شانگول مانگول گول دسته سه
ائشكيه هاشدين من كلميشم
آغزومچا سوو كتميشم
شاخومچا اوت كتميشم
ممكيمچه سؤت كتميشم
ائشيكه هاشدين من كلميشم
شانگول، مانگول و گول دسته سه دق اوينه اوينه كلديلر ائشكه هاشدولار اچچه كيرده هوكه. كؤنده كه وارا اوللارو سوولادو، امزيرده واوتلادو. بي هاز اوللارلا اويان بوياندا دانوشدولار وبالالارو ائشكه چالقولو ماجاراسين ننلره هايدولار. اچچه هايدو اوخائن بئره ميش اوچا بالالارين يُوزونده اوپدو هنده واردو اوتلاماققا.
تئمه سيزكه بئريده خابار وئرديم، او اچچين سؤزلرين اؤرگنديكينده سُؤره، بي هاز كؤزلده اوچاق [7] هاقاچ ديبينده هونده ياواش-ياواش كلده بوشلادو اچچه ائشكين چالماققا. اوغلاغلار اوينه-اوينه كلديلر ائشيك داله خابار آلدولار كيمر؟ بئره سسين اچچه سسه اوخشادو هايدو:
شانگول مانگول گول دسته سه
ائشكيه هاشدين من كلميشم
آغزومچا سوو كتميشم
شاخومچا اوت كتميشم
ممكيمچه سؤت كتميشم
ائشيكه هاشدين من كلميشم
بالالار موناق بيلديلركه بوللارو غئغيرگيله [8] ننه لره ره، جلد ائشيكه هاشدولار؛ بئره امان وئرمده اوساحات شانگول لا مانگولو ترري- ترري [9] يئده اوتدو [10] غارنه. گول دسته سه دق غور قودا تزده بي ماو آستوچا كئشينده [11]. بئره ماولاق هاغرادو اونو بولمادو ناچار اچچين غورقوسوندا هوده تاشقار هوندو پُوردو [12] واردو. گول دسته سه دق بي کُؤلچا, [13] كيززين حيده القودو حقلمكگه (حقلمه ققه).
شامچاقو اچچه اوتلاماقدا هولوندو كلده ماولاق ائشكه چالدو آمما اونا جاواب وئرگيله اومادو، او ائشكه ييتلده [14] كؤردو ائشيك هاچوقار، كيرده ايچگر كؤردو شانگوللا مانگول يوق آمما؛ گول دسته بي كؤلچا كيززين حيمش غورقودا تيتيرورو. [15] خابار آلدو بس شانگوللا مانگول قانو؟ گول دسته اَلقودو حقله مققه آوندوغوندا سُؤره احوالاتو ننه سه هایدو. اچچه حيرصلنده هايدو: هاوول، منيمكه بئره له قالتا، سن ائشكه اؤرتو هوچه تُورال [16]؛ تئمه بئره غه كؤرستيم بالا يئمك نبر اولور.
اوچا يولقا توشدو ماولاق واردو ائرده بي دام اوسته، بنا ائتده هاداقلارين يئركه تؤمغغه [17]، ايچگرده بي سس كلده بوكيمر دام اوستوچه تاپ وتوپ [18] ائتورو؟ اَچچه هايدو بالالارومو سن يئميشين؟ تؤلکؤ هايدو نا من يئمه تيقم, يووا [19] بئره سؤراغه. اچچه واردو هوندو بئرين دامونين اؤسته, بو واخت بئره دق بی غازان [20] آش قوموشدو هوچاقين اؤسته. اچچه دام اؤستوچه بوشلادو هاداقين يئرکه تؤمغغه, اوچاق بئره اولودو [21] هايدو:
او کيمر دام اؤستوچه
تاپ و تُوپ ائتؤر شام اؤستوچه
آشومو شؤر ائتؤرو
کؤزومو کؤر ائتؤرو
اچچه جاواب وئرده:
من اچچيسم, آشينو شؤر ائتؤروم
کؤزينو کؤر ائتؤروم
سن يئمِشين شانگولوم؟
سن يئمِشين مانگولوم؟
بئره تيشلرين غيرچيلده جاواب وئرده: بله بله من يئميشم شانگولين من يئميشم مانگولين سنئه دق بی کؤن يئسم کرک. يوُوا بود تُؤز ائتمه. اچچه هايدو اگر جؤرکتين وار هُونک تاشقار واراق قاضی يانِه اوچاق سنه نيشان وئرديم بالا يئمک نه بر اولور. مونو هايدو اککه سيدق يولقا توشدو کلديلر قاضی يانِه. قاضی هايدو يُوواين سِبه يِئکَيْنْ. سِبه تِزده اَچچه بي بوغچا فطير كُؤتوردو بئره دق بي كيسه كه پيسْ سِيلَق [22] تُولداردو هادوچينه واردولار قاضي يانِه.
قاضي آووال اچچين بوغچاسي هاچدو فطيرلره كؤردو زاوقو اولدو، اوچاق بئره تُوفاسين آغزين هاشدو پيس سيلق يئله قاضين سققلين بي طرفين يئده، قاضي زهريقده [23] هايدو: اككيزدق يُووايْنْ باققا اوققادور هؤزوم يئپيدين تا بورنيزده هؤزوم غيلله سه [24] يئكلته، اوچاق بي بيرله اللشتين هركيم كؤچ اولدو حق اونين جانوبوچار.
قاضي ياواش اچچين غولاغه هايدو سن هؤزوم يئمه، قوي بئره ماقول هؤزوم يئپيته، اوچاق سن اَككي گيلله هؤزوم كُؤتورال بي سين قُويُور بُورنين ساغ تُوپلوكه [25]بي سيندق سُول توپلوكه، اوچا بئرين غئغيره يوواين اَللشمغغه .
بئره له اچچه واردولار باققا. بئره بنا ائتده هؤزوم يئمغغه، اچچه دق هؤزوم يئمغين برين كتده. اچچه كؤز آستو واغدو بئرهغه، كؤردو اونين غارنو شيش ميش طبيل وارا اوموش، ياواش قاضي هايقولو سؤزو عمل ائتده، بي گيلله هؤزوم قودو بورنونين ساغ توپلوكه، بي گيلله دق سُول توپلوكه هايدو بَسْسَر بئره يئك واراق اللشدك منيم بورنومدا هؤزوم كلي يور. اوساحات اچچه واردو ييراغدا تاق كلده، شاخلارين سؤخدو بئرين غارنه، بئرين غارنو ييرتيلده تؤكولدو يئركه، شانگوللا مانگول بئرين غارنوندا سابباساغ [26] هوندولر تاشقار، اوللار ننلرين كؤردولر داماغلارو اولدو، اچچين دق زاوغو اولدو شانگوللا مانگولو كُؤتوردوكلده اؤز هَويچَه گول دسته سه يانهِ.
1- اَچچه: بز
2- هَو: خانه, منزل , مأوا, مسکن
3- دق داماق: شاد, خوشحال
4- كيررَده: داخل می شد وارد می شد از مصدر کیرمک (داخل شدن)
5- بئره: گرگ
6- حيشؤر: می خواهد
7- اوچاق: سپس, بعد, آنگاه
8- غئغيرگيله: کسی که صدا می زند, صدا کننده
9- ترري- ترري: زنده زنده
10- اوتدو: بلعیدن
11- كئشينده: مخفی شد
12- پُوردو: فرار کرد, در رفت
13- کُؤلچا: گوشه دریک گوشه ای
14 – ييتلده: هول داد, فشار داد
15- تيتيرورو: می لرزد
16- تُورال: بمان
17- تؤمغغه: کوبیدن
18- تاپ وتوپ: سر وصدا نمودن
19- يووا: برو
20- غازان: دیگ
21- اولودو: داد کشيد, نعره زد, غرريد
22- سِيلَق: چُس، باد معده
23- زهريقده: خشمگين شد، عصباني شد
24 - هؤزوم غيلله سه: دانه انگور، حبه انگور
25- تُوپلوكه: سوراخ بيني
26- سابباساغ: كاملاً سالم
şangul, mangul gul dəstəse matalu
bi varadu bi yuğadu əllada savay heç kim yuğadu.künlərin bi künuçə bi varadu onin uç balasu varadu, bisinin atu şangul bise mangul çu bi sedəğ gul dəsdəse. bu kündə varradu bebança, taqça ütlerəde hülonduğe şaxu harasuça ut, aqzuça suv və məməkiçə süt kəlirəde. həv eşkiçə türradu eşekey çalladu. şangul, mangul və gul dəstəse dəğ hatloğu hatloğu kəllədilər eşik dale xabar alladular kimər? eşkin bu yanonda hayuradu:
şangul,mangul gul dəstəse
eşike haşdin mən kəlmişəm
aqzomça suv kətmişəm
şaxomça ut kətmişəm
məməkimçə süt kətmişəm
eşike haçdin mən kəlmişəm
şangul, mangul və gul dəstəse dəğ damağ ulladular tez eşike haçaradular. kirrəde həvkə ullarin suvin, utin verrəde və ullaro əmzirrəde uçaq sebeğə ta yaturadular. tezdə əççe varradoğe balalarin yuzundə opərəde və ullarqa tapşurrado: şangul mangul gul dəstəse umaqa bereh size allatuqa yetivəgə yepiğə. hər kim eşeke çaldu, mən hayğolu süzləre haymadu siz eşeke unin yuze haçmain.
bere künlərin bi künu qəzəblənde üz üze haydo: şangul, mangul, guldəstəse mən size yesəmkərək. u bu süzu haya-haya kəlde erde əççin həve eşeke, bala bala boşlado eşki çalmağğa.
şangul, mangul, guldəstəse dəğ hatğolu hatğolu kəldilər eşik dale. səsləndilər kmər? bere haydo: şangul, mangul,guldəstəse eşeke haşdin. balalar unin səsində bildilərki bu çalğolu nənə ləre daqar, bəlke berere hişür ullaru allatoqa. bere mavlağ yalvardu ki mən sizin nənəyizəm eşike haçdin.
amma ullar eşeke haçmadolar, bere hişəde eşeke sipiğə amma u sahat kürde əççe kəliyür. bere təzde bi haqaç daluça bərkinde, küriegə əççe eşeke nəbər haçür.
bu bud qalta sizkə xabar verdim əççedə. u kəlde bəna etde eşeke tüməkgə haydo:
şangul, mangul gul dəstəse
eşike haşdin mən kəlmişəm
aqzomça suv kətmişəm
şaxomça ut kətmişəm
məməkimçə süt kətmişəm
eşike haçdin mən kəlmişəm
şangul, mangul və gul dəstəse dəğ oyne oyne kəldilər eşeke haşdolar əççe kirde həvkə. kündəke vara ullaro, suvladu, əmzirde və utlado, bi haz ullarla uyan bu yanda danoş dolar və balalar eşik çalqolu macərasin nənələre haydolar. əççe haydo u xaen bere miş,uça balalarin yuzondə opde həndə vardu utlamağğa.
teme sizkə beredə xabar verdim . u əççin sözlərin ürgəndikində sürə.
Bi haz küzləde uçaq haqaç dibində hundo yavaş-yavaş kəlde boşlado əççe eşkin çalmağğa. oğlağlar oyne-oyne kəldilər eşik dale xabar aldolar: Kimər? bere səsin əççe səse oxşado haydo:
Şangul, mangul, gul dəstəse!
eşike haşdin mən kəlmişəm
ağzomça suv kətmişəm
şaxomça ut kətmişəm
məməkimçə süt kətmişəm
eşike haçdin mən kəlmişəm
Balalar monaq bildilər ke, bullaro qeğırgile nənələrire. cəld eşeke haşdolar. bere əman verməde u sahat, şangulla mangulu tirri-tirri yede otdu qarne. gul dəstəsedəğ qorquda təzde bi mav astuça keşinde.
bere mavlağ haqrado u nu bulmado. əççin qorqusunda həvdə taşqar hundo purdo vardo. gul dəstəse bi külça kizzin hide bəna etde həğləməğğə. şamçağu əççe utlamağda hulondu kəlde mavlağ eşeke çaldo, una cavab vergile omado. əççe eşki yitələde kürdo eşik haçuğar, kirde içgər kürdu şangulla mangul yuğ amma gul dəstəse külça kizzin himiş qorquda titirur, xabar aldo bəs şangulla mangul qano?
gul dəstə əlqudo həqlaməğğə. avunduğonda sürə əhvalato nənəse danoşdo . əççe hirslənde haydo: havul, mənimke berelə qalta, sən eşki ürtu həvçə türal. berekə kürsətim bala yemək nəbər olur, uça yolqa tüşdu mavlağ vardu erde bi dam üstə. bana etde hadağlarin yerkə tüduməğğə. içgərdə səs kəlde: bu kimər dam üstuçə tappu-tup etür əççe hydu: balalaromu sən yemişəin? Tülkü haydo: na, mən yemətiğəm yuva berdə sürağe.
əççe vardo hundo berin damonin üste. bu vaxt beredəğ bi qazan aş qomuşdu, hüçağın üste bişirirəde. əççe damın üstuçə boşlado hadağin yerkə tüməkgə. uçaq bere uluduo haydo:
u kimər dam üstüçə,
tapu-tup etür şam üstüçə?
aşumu şur etüru,
küzumu kür etüru?
Əççe cavab verde:
mən əççissəm, mən əççissəm
aşino şür etürom
küzine kür etürom
sən yemeşəyn, şangulum?
sən yemeşəyn mangulum?
bere tişlərin qirçiləde cavab verde: bəle-bəle mən yemeşəm şangulin mən yemeşəm mangulin səne dəğ bi kün yesəm kərək. yuva bud tüz etmə. əççe haydo: əgər cürgətin var hunək taşğar varağ qazi yane.
Uçaq sənə neşan verdim bala yemək nəbər ulur. monu haydo uça əkki sedəğ yolqa tüşdo kəldilər qazi yane.
qazi haydo: yuvain sebeh yekəin. sebeh tezdə əççe bi buxça fətir kütürdu, beredəğ bi kisəke pissiləğ tüldardo hadu çine vardolar qazi yane. qazi avval əççin buxçasin haçdu fətirləre kürdo zavqu oldu. uçaq bere tofasin ağzin haşdo pissiləğ yele bidə qazin səğğəlinin bi təfəfin yetde. qazi zəhriğde haydo:
əkkizdəğ yuvain baqğa oqqadur hüzüm yepidin ta bornizda hüzüm gilləse yekəltə uçaq bi birlə əlləştin hər kim küç oldu həğ unin canubuçar.
qazi yavaş əççin qolağe haydo: sən hüzüm yemə qoy bere maqol hüzüm yepitə uçaq sən əkki gillə hüzüm kütürəl bisin qoyür bornin sağ tüpluke bisindəğ sul tüpluke uça berin qeğre yuvain əlləşməğğə.
berelə əççe vardolar baqğa bere bəna etde hüzüm yeməğğə əççedəğ hüzüm yeməkin bərin kətde. əççe küz astu vağaradu berekə kürdo unin qarnu şişmiş,təbil vara omoş. yavaş qazi hayqolu süzü əməl etde, bi gillə hüzüm qodu burnonin sağ tüpluke bi gillədğə sol tüplikə haydu bere bəssər yek varağ əlləşdək mənim burnomda hüzüm kəliyür. ullar kəldilər qazi yane. qazi ullarqa fərmane əlləşmək verde.
əççe vardo yirağda taq kəlde şaxlarin suxdu berin qarne berin qarno yirtilde tüküldu yerkə, şanglla mangul berin qarnonda sabbasağ hündular, ullar nənələrin kürdulər damağlaro oldu. əççindəğ zavğu oldu, şangulla mangulu kütürde kəlde üz həviçə guldəstəse yane.
Sozumuz, a window opening to the life/culture of the turkish nation of iran/south azerbaijan:
http://sozumuz.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
http://sozumuz.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
No comments:
Post a Comment