سنگنوشته تركي كلات نوشته شده به امر نادرشاه- كتيبه نادري
ناديرشاه بويروغويلا توركجه يازيلان كلات داش يازيتي - نادير داش يازيتي
Nadir Şah buyruğuyla Türkcə yazılan Kəlat daşyazıtı
اين سنگ نوشته تركي معروف به كتيبه نادري در مدخل در بند ارغون شاه (١) در كلات نادري٬ ملك پدري نادر در دره گز خراسان (٢)٬ پیش از آبادی دربند قرار دارد. اشعار به خط تركي - عربي به سال ١١٥٥-١١٥٧ بر روي صخره بزرگي حك شده است. ارتفاع كتيبه از سطح رودخانه ١٥ متر بوده داراي ٢٤ بيت شعر تركي (٤ مصراع فارسي) است. اشعار متعلق به "گلبن افشار" از شاعران دربار نادر شاه افشار است. در باره وي معلومات گسترده اي وجود ندارد. شعر در ستايش ثناي نادر پسر شمشير است و با حمد خدا شروع مي شود و همچون ديگر آثارش با مرگ او ناتمام مانده است. حكاك اين كتيبه كم نظير در تاريخ اسلامي و تركي دانسته نيست.
بسم الله الرحمن الرحيم و هو الاعلي
ايبتيدا حمد-ي خودا-يي احه‌د-و فرد-ي قديم
İbtida həmd-i Xudâ-yi əhəd-u fərd-u qədim
قادير-ي له‌م يزه‌ل-و عاليم-و دانا-و حكيم
Qâdir-i ləm yəzəl-u âlim-u dâna-vu həkim
او كي بو كون-و مكاني ياراديب قودرتده‌ن
O ki bu kun-u məkanı yaradıb qudrətdən
او كي بو بحر-و بري خلق ائديب شؤوكه‌تده‌ن
O ki bu bəhr-u bəri xəlq edib şövkətdən
ايكي عاله‌مده اودور بنده‌لره ياوه‌ر-و يار
İki âləmdə odur bəndələrə yâvər-u yar
حيكمه‌تينده‌ن گؤرونور بنده‌له‌ره هر آثار
Hikmətindən görünür bəndələrə hər âsar
خلق-ي عاله‌م هامي مؤحتاجدير او درگاهه
Xəlq-i âləm hamı möhtâcdır o dərgâhə
او ووروب نور-و مينا٬ كؤوكه‌ب-ي مئهر-و ماهه
O vurub nur-u mina kövkəb-i mehr-u mâhə
حمد-ي حقده‌ن سورا اولدو قله‌ميم نور افشان
Həmd-i Həqdən sora oldu qələmim nurəfşan
بثنا گستري ختم رسل٬ فخر جهان
Be səna gostəri-ye xətm-e rosol fəxr-e cahan
نبي-يي هاشيمي-و احمه‌د-و محمود صيفات
Nəbi-yi Hâşimi-yo Əhməd-o Məhmud sifât
كيم خودادان اولا داييم "عليه سلام و صلوات
Kim Xudâdan ola dâyim "əleyhə səlam o sələvat
آل-و اصحابينا هم رحمه‌ت-ي بئسيار اولا ا
Âl-u əshabına həm rəhmət-i besyâr ola
اولا حق ياوه‌ري هر كيم اولارا يار- اولا
Ola Həq yâvəri hər kim olara yâr ola
حمد-ي نئعمه‌ت-ي حقده‌ن سورا٬ با صيدق-ي زبان
Həmd-i ne'mət-i Həqdən sora "bâ sidq-i zəban"
فرضدير بنده‌له‌ره مدح-ي شهه‌نشاه-ي جهان F
ərzdir bəndələrə mədh-i şəhənşâh-i cahan
او شهه‌نشاه-ي فله‌ك مرته‌بة-يي چرخ-ي سرير
O şəhənşâh-i fələk mərtəbə-yi çərx-i sərir
شاه نادير٬ كي آدي تك يوخ٬ ميثل-و نظير
Şâh Nâdir ki adı tək yox misl-u nəzir
دئمه‌ك اولماز بو شهه‌نشاه٬ بلكي اولا پئيغه‌مبه‌ر
Demək olmâz bu şəhənşah bəlki ola peyqəmbər
يا موقه‌رره‌ب مله‌كيدير اولوب از نوع-ي بشه‌ر
Yâ muqərrəb mələkidir olub əz nov'-i bəşər
لئيك چون قودره‌ت-ي حق ظاهير ائديب بيش از پيش
Leyk çün qudrət-i Həq zâhir edib biş əz piş
نظه‌ر-ي حق اونا٬ هر كيمسه دئسه حق٬ ديميش
- Nəzər-i Həq ona، hər kimsə desə Həq، dəymiş
نيسبه‌ت ايله شره‌ف-و فخر-ي اوجاق-ي تئيمور
Nisbət ilə şərəf-u fəxr-i ocâq-i Teymur
حسه‌ب ايله به جهان٬ شاه-ي شهاندير مشهور
Həsəb ilə be cahan şâh-i şəhandır məşhur
موصطافا خولق-و مسيحا دم-و يوسيف طلعه‌ت
Mustəfa xulq-u Məsiha dəm-u Yusif təl'ət
بوعلي دانيش-و حاته‌م كف-و لوقمان حيكمه‌ت
Buəli dâniş-u Hâtəm kəf-u Luqman hikmət
قابيلييه‌تله اونا وئردي خوداوه‌ند-ي كريم
Qabiliyyətlə ona verdi Xudâvənd-i Kərim
تاج-و تخت-ي شهي-و عدل-و كره‌م٬ خلق-ي عظيم
Tâc-u təxt-i şəhi-yu ədl-u kərəm xəlq-i əzim
هر شرافه‌ت كي دئسه‌م شاه-ي شهاندير كاميل
Hər şərâfət ki desəm şâh-i şəhandır kâmil
مرحه‌مه‌تده‌ن اونون الطاف-ي خودادير شاميل
Mərhəmətdən onun əltaf-i Xudâdır şâmil
ائعتيقادي (بئله دير ؟) او شه-ي پاكيزه نهاد
E'tiqadı belədir o şəh-i pâkizə nəhad
باغلاميش صيدق خداوه‌نده ائده‌رله‌ر بئله ياد
Bağlamış sidq Xudâvəndə edərlər belə yâd
اله گيرمه‌ز بئله دئوله‌ت "به سپاه و شمشير
Ələ girməz belə dövlət "be sepah o şəmşir
اولا بيلمه‌ز بئله ايقبال "به فضل و تدبير
Olabilməz belə iqbal "be fəzl o tədbir
سن ويريبسه‌ن اونا بو سلطه‌نه‌ت-و تخت-و سيپاه
Sən veribsən ona bu səltənət-u təxt-u sipah
سن ويريبسه‌ن اونا تاج-و كمه‌ر-و فرر-و كولاه
Sən veribsən ona tâc-u kəmər-u fərr-u kulah
دئوله‌تيم حافيظي سنسه‌ن٬ سنه‌دير اومميديم
Dövlətim hâfizi sənsən sənədir ümmidim
من سنه باغلاميشام صيدق٬ بودور تأييديم
Mən sənə bağlamışam sidq budur tə'yidim
دئوله‌تيم مونكيريني سن (ائله‌دين؟) خوار-و ذليل
Dövlətim münkirini sən elədin xâr-u zəlil
دوشمه‌نيم كورلوغونا ياوه‌ر اول٬ ائي ربب-ي جليل
Düşmənim korluğuna yâvər ol ey Rəbb-i cəlil!
چونكي صيدقي بئله‌دير حققينه "از روي يقين
Çünki sidqi belədir Həqqinə "əz ruy-i yəqin
بو سبه‌بده‌ن اونا الطاف-ي خودا اولدو موعين
By səbəbdən ona əltâf-i Xudâ oldu muin
اليني توتدو خوداوه‌ند-ي جهان قودره‌تده‌ن
Əlini tutdu Xudâvənd-i cahan qudrətdən
كامياب ائتدي اونو معديله‌ت-و شؤوكه‌تده‌ن
Kâmyab etdi onu mə'dilət-u şövkətdən
بخت-و ايقبال ايله هئچ كيم بئله اولماز باقي
Bəxt-u iqbal ilə heç kim belə olmaz bâqi
گون كيمي دئوله‌تينه٬ عاله‌مه٬ رؤوشه‌ن باقي
Gün kimi dövlətinə aləmə rövşən baqi
شاخ-ي گول نشو-و نوما (بولدو؟) نم-ي فئيضينده‌ن
Şax-i gül nəşv-u numa buldu nəm-i feyzindən
كي بو اشعار اولوب مدحسرا "گولبون"ده‌ن
Ki bu əş'ar olub mədhsəra "Gülbün"dən
(١)- ارغون: نامي تركي به معناي يوزپلنگ (پوما). در نام بسياري از بزرگان ترك٬ هم براي زنان و هم مردان٬ به تنهايي و يا همراه با كلمه ديگري بكار رفته است مانند: آرغون آقا٬ آرغون آلپ٬ آرغون آتا٬ آرغون آي٬ آرغون خان (از خانان ايلخاني٬ نوه هولاگو خان٬ فرزند آباغا خان)٬ آرغون خاتون (بانوي همخانه هولاگوخان)، آرغون قوجا (از فرماندهان دوره بابر)٬ آرغون نويان و .... نام والي خراسان در دوره چنگيز٬ همچنين نام يكي از مشاوران وي و اوگه‌ده (اوختاي) نيز بوده ا ست.
(٢) - درگز: كلمه اي تركي به معني داس و قداره چمن زني. از ريشه درمه‌ك (ترمه‌ك، تئرمه‌ك، ديرمه‌ك، تيرمه‌ك) به معني جمع كردن، گردهم آوردن. همريشه با دره (محل جمع شدن آب ميان دو بلندي و يا كوه)، دريز (بسته غلات درو شده)، دره‌نه (سبد كوچك براي چيدن ميوه)، دره‌نه‌ك (ظرف چيدن محصول)، درنه‌ك (مجمع و انجمن)، درگي (مجله و مجموعه)، ترگي (سفره)، درله‌مه‌ك (گردآوري)، درمه (گلچين)، درگه (دسته)، دره‌ك (ترگه‌ك تركي قديم به معني بقچه) و درين (عميق) و ..... كلمه درو (كردن) در زبان فارسي نيز وامواژه اي تركي و از همين ريشه است. درگز محل تولد نادرشاه در مملكت افشار يورت (شمال خراسان)، يكي از مراكز قديمي تركهاي آزربايجاني علوي (قزلباش، علي الهي) ميباشد.
No comments:
Post a Comment