بو متن، يوتييوبداكي سس فايللاريندان يازييا كؤچورولموشدور. بو فايلاردا اولمايان و [ ] ايچينه آلينان بؤلوملهر، آشاغيداكي قايناقدان آلينميشدير:
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə .MİLLİ DİRİLİK; AZƏRBAYCAN DÂVASI; Məqalələr, Nitqlər 1914-1954
مئهران باهارلي
-------------------------------------
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə .MİLLİ DİRİLİK; AZƏRBAYCAN DÂVASI; Məqalələr, Nitqlər 1914-1954
مئهران باهارلي
-------------------------------------
محمهد امين رسولزاده`نين آمئريكا سسي رادييوسو آراجيليغي ايله آزهربايجان خالقينيا سسلهنيشي-١٩٥٣، ٢٨ ماييس
عزيز وطهنداشلاريم:
آمئريكانين سسي رادييوسونون وئردييي ايمكاندان ايستيفاده ائدهرهك، بوگون آزهربايجان تاريخينين ان بؤيوك گونو اولان ٢٨ ماييسدا سيزلهره خطاب ائديرهم. ١٠٠ ايل سورهن چار اسارهتيندهن سونرا، بوندان ٣٥ ايل اهووهل آزهربايجان شورا-يي ميللي`سي، آزهربايجان جومهورييهتي`نين ايستيقلاليني بوتون دونيايا ائعلان ائتدي. او تاريخه قدهر ميللييهت اولاراق وارليغيني ايثبات اوچون موجاديله ائدهن آزهربايجان خالقي، بو تاريخدهن ائعتيبارهن ميللهت اولاراق بير دؤولهت قورموش و بو [دؤولهتين ايستيقلالي اوغروندا؟] بوتون مووجودييهتي ايله مئيدانا آتيلميشدير. مدهني بؤيوك بير ترهكهيه ماليك اولان وطهنيميز، سيياسهت ساحهسينده چوخ بؤيوك و دهيهرلي حملهلهر گؤستهرميشدير.
[ايستيقلال اوغروندا ياپيلان تاريخي ساواشلارين ان قانليسي، ١٩ونجو عصرين باشلاريندا روسييا چارليغينا قارشي ياپيلميشدير. ٣٠ ايل قدهر سورهن بو ساواش قهرهمانليقلارلا دولودور.] جاواد خان`ين ١٩٠٤ده گنجهدهكي شانلي غزاسي ديللهره دستاندير: "اؤلمهك وار، دؤنمهك يوخدور". بو حقيقي وطهنپهرهستلهرين تبليغ ائتديكلهري ان موقهددهس بير شوعاردير.
٢٨ ماييس ١٩١٨ده ايستيقلاليني ائعلان ائتمهكله آزهربايجان تاريخينين طبيعي بير نتيجهسيني فيكيردهن ايشه گئچيريردي. عئيني زاماندا، او زامانهيه حاكيم اولان عصري بؤيوك شوعاردان ايستيفاده ائديردي. "هر ميللهت اؤز موقهددهراتيني اؤزو حلل ائتمهيه صلاحييهتداردير" دستورونجا، خالقين عومومي رايينه اوياراق، ايستيقلاليني ائعلان ائديردي. ايستيقلال ائعلاني اوزهرينه قورولان ميللي آزهربايجان حؤكومهتي، آز زاماندا مملهكهتده چوخ بؤيوك ايشلهر گؤردو. ١٠٠ ايلدهن بري عسگهرليكدهن منع ائديلهن آزهربايجاندا بير اوردو ياراتدي. چارليق زامانيندا دؤولهت ايدارهسينه ياخين بيراخيلمايان آزهربايجانليلاردان ظابيطه و امنييهت قوووهتلهري ووجودا گتيردي. سوسييال ساحهده اساسلي ايصلاحاتا گيريشدي. كندچيلهره تورپاق وئرمهك اوچون قانونلار حاضيرلادي. فهلهلهرين حاقلاريني قوروماق اوچون تدبيرلهر آلدي. خالقي اؤز آناديلينده اوخوتماغا باشلادي. توركجهني دؤولهتين رسمي ديلي ائعلان ائتدي. اورتا و عالي مكتهبلهر آچدي. غربي آوروپا دئموكراسييالاري تيپينده خالق نومايهندهلهرينه جاوابدئه بير حؤكومهت اوصول-ي ايدارهسي ياراتدي. حاكيمييهت، ميللهت مجليسينين الينده ايدي. پارلامنئتدهن ائعتيماد آلماديقجا هئچ بير حؤكومهت ايش باشيندا قالابيلمهزدي. مملهكهتده تام بير آزادليق واردي.
او زامان ايندي سوويئت زامانيندا اولدوغو كيمي، تئرور دئييلهن شئيدهن هئچ بير اثهر يوخدو. شخصلهر ده، مسكهنلهر ده امن و آماندا ايدي. وطهنين قاپيلاري ايندي اولدوغو كيمي بوتون دونيايا قاپالي دئييلدي. هر آزهربايجانلي ايستهدييي زامان هارا ايستهرسه گئدهردي. قونشو آوروپا دؤولهتلهري ايله دوستلوق موناسيبهتلهري تاسيس ائديلميشدي. بوتون ميللهتلهرله آليش وئريش واردي.
بوتون بونلارين نتيجهسينده ايدي كي، جومهورييهتيميزين ايستيقلالي آوروپا دؤولهتلهري ايله بيرلهشيك آمئريكا طرهفيندهن تانيندي. اونلاري تقليدهن بؤيوك كيچيك بير چوخ دؤولهتلهر دخي ايستيقلاليميزي تانيديلار. تورك و موسولمان دونياسينين بو ايلك جومهورييهتيني قارداش و قونشو مملهكهتلهر دخي تانيديلار. توركيه ايله ايران، آزهربايجانلا موناسيبهته گلديلهر. آرالاريندا دوستلوق و قارداشليق موعاهيدهلهري ايمضالاديلار. ١٢ يانوار ١٩٢٠، جومهورييهتين دؤولهتلهر طرهفيندهن تانينماسي گونو ايدي. بو گونو، آزهربايجان خالقي، جاندان بايرام ائتدي. حاقلييدي. بو حقيقهتهن ده بؤيوك بير بايرامدي. چونكو بو گوندهن ائعتيبارهن آزهربايجان داعواسي، روسييانين بير ايچ مسالهسي اولماقدان چيخميش، ميللهتلهرآراسي بير مساله اولموشدو.
[مدهنييهت تاريخيميزين شانلي فيكير آداملاري طرهفيندهن آلقيشلانان آزادليق و ايستيقلال فيكري، مملهكهتيميزده يئرلهشدي و بو ايللهري دونيا دئموكراسيياسي طرهفيندهن تقدير ايله قارشيلاندي]. يوز ايلدهن بري اوستوموزه چؤكهن ايستيبداد و ايستيلا ههيولاسي آرتيق بيزدهن اوزاقلاشدي. هئيهات! قدهرين ايمتاحانلاري تامام دئييلدي. قانلي چار ايستيبدادينين يئريني بو دفعه اوندان داها قانلي بولشئويك ايستيبدادي توتدو. بالا آزادليق و ايستيقلاليميز، قيزيل ايستيلاچيلارين آياقلاري آلتيندا ازيلدي. موقاويمهت ائدهن مملهكهتده قان گؤودهيه چيخدي. بوندان بير آي اهووهل ٢٨ آپرئلده سوويئت پيروپاقانداچيلاري بو فاحيش ايستيلا حاديثهسيني سيزه آزادليق و ايستيقلال حاديثهسي كيمي گؤستهرديلهر. سيزده، سيزه دونيانين ان آزاد و ان دئموكرات رئژيمي كيمي قلهمه وئريلهن سوويئت قورولوشو، ايشته غددار و ان يالانچي بير ايستيبداد رئژيميدير. موقاييسه ائتمهك ايمكانيندا اولسايدينيز، بونون نه قدهر دوغرو اولدوغونو گؤزونوزله گؤروردونوز.
[آزادليغيميزي اليميزدهن آلان(لار؟) ميللهتدهن قورخمورلارسا، دمير پردهني قالديرسينلار، آزادليق ائعلان ائتسينلهر. ائدهبيلمهزلهر. چونكو آغلا قارا مئيدانا چيخار. اونلار شب پره كيميديرلهر. گونهشدهن قاچارلار.
آزهربايجان، اونونلا برابهر بوتون قافقاسيا جومهورييهتلهري حقيقي آزادليق و ايستيقلالينا ١٩١٨ين ماييسيندا قوووشدولار. ١٩٢٠ده ايسه بو آزادليق و ايستيقلال قيزيل روس اوردوسو طرهفيندهن اوستون قوووهتلهرله قانلا و آتهشله باسديريلدي. فاجيعهلهر و قهرهمانليقلارلا دولو اولان بو موجاديلهده اون مينلهرجه وطهنداش شهيد اولدو. ١٩٢٠ ايستيلاسينا قارشي، ١٩١٨ ايستيقلال حاققيني مودافيعه ائدهن قافقاسيا ميللهتلهري، ايندي ٣٣ ايلدير كي موختهليف واسيطهلهرله موجاديله ائديرلهر. زامان زامان ديراماتيك شكيللهر آلان بو موجاديلهده واختي ايله يالانچي كومونيست شوعارلارينا آلدانان يول آزميش بعضي وطهنداشلار بئله، بوگون حقيقي ميللييهتچيلهر و وطهنپهروهرلهر جبههسينه گئچميشلهردير. يابانجي ايستيلاسي اوزهرينه اجنهبي مملهكهتلهره چيخميش قافقاسيا موهاجيرلهري، ميللي ايستيقلال داعواسيني، مدهني دونيا افكار-ي عومومييهسينه آنلاتماقداديرلار. بو وظيفهني ايفاده، نه كيمي موشكول.لهره اوغراديغيميزدان بحث ائتمهيين بورادا يئري دئييلدير. بو قدهر دئمهك لازيمدير كي سوويئتلهرده كومونيست رئژيمينه دوشهن ميللهتلهرين هر جوره حاقق و حوقوقدان محروم قوللاردان عيبارهت جمعييهتلهر حالينا گلديييني آزاد دونيايا آنلاتماق چوخ چتين اولماميشيدير. شوكور كي حاديثهلهر بيزه كؤمهك ائدير. دونيا سوويئت حقيقهتيني گؤرمهيه باشلايير. ٨ ايلدهن بري حربي بيتيرميشكهن صولحه قوووشابيلمهيهن دونيا، آرتيق مسالهني آنلايير. بيلير كي آزادليق و اينسان حاقلاريني اينكار ائدهن كومونيستلهر، موعهظظهم بير دؤولهت حاليندا آياقدا دوردوقجا و دونيا اينقيلابي آتهش ايله يانديرماق اوچون كؤنلو چكديكجه يئر اوزونده هئچ بير زامان صولح و آساييش بولونابيلمهيهجهكدير. آزادليق، جاهانشومول بير فيكيردير. بير تك اسير اينسان، بير تك اسير ميللهت قالديقجا، دونيا حقيقي آزادليق و امنييهت اوزو گؤرهبيلمهز. ١٩١٨ ماييسينداكي تاريخي قرارلاري ايله آزادليق دئنهن ميللهتلهر جبههسينده يئر آلان قافقاسيا ميللهتلهرينين موقددهراتلاري، آزاد ميللهتلهرين موقهددهراتلاري ايله باغلانميشدير. روسييادان آيريلمانين بير ايرتيجاع، باشقالاريندان آيريلمانين بير اينقيلاب اولدوغونو سؤيلهيهن سوويئت ديكتاتورو ايستالين اؤلموشدور. آما اونون ايكي اوزلو سيستئمي ايستالينيزم هله آياقدادير.
بو سيستئم گون گئچديكجه] دونيا حقيقهتلهري ايله داها چوخ قارشيلاشماقدا؛ حاقق ايله باطيل، يالان ايله دوغرو اوز اوزه گلمهكدهدير. شوبههسيزدير كي بير گون حقيقهت پاريلداياجاق، آزادليق اساسيني، بيرلهشميش ميللهتلهر پيرينسيبيني و اينسان حاقلاريني توتان طرهف غاليب گلهجهكدير. بو غاليبييهت گونهشي، قيزيل ايستيبداد ظولمو آلتيندا اينلهيهن عزيز وطهنيميزده ١٩١٨، ٢٨ ماييس كيمي يئنيدهن دوغاجاقدير. بونا قطعيييهن شوبهه ائتمهيينيز وطهنداشلار!
اوچ رنگلي ايستيقلال بايراغيني دؤشلهرينده گزديرهن بوراداكي وطهن آيريسي بيزلهردهن، اورادا هر جوره قورخو و تضييق آلتيندا قلبلهري ايستيقلال عئشقييله چيرپينان آزادليق آيريسي سيزلهره جاندان سالاملار گؤندهرير، ٢٨ ماييس ايستيقلال قوربانلارينين عزيز روحلاري حوضوروندا حؤرمهتله اهييلير و هر ايكي طرهفي بيرلهشديرهن ميللي بؤيوك حسرهتي، شاعيرين بئيتييله ديله گتيريرهم:
سن بيزيمسهن، بيزيمسهن دوردوقجا بدهنده جان
ياشا ياشا، چوخ ياشا، ائي شانلي آزهربايجان!
Mәhmәt Әmin Rәsulzadә: Azәrbaycanın ilk cumhurbaşxanı, Türk dünyasının ilk cumhurbaşxanı, İslam dünyasının ilk cumhurbaşxanı
Bu mәtn, youtube`dakı sәs fayllarından yazıya köçürülmüşdür. Bu fayllarda olmayan vә [ ] içinә alınan bölümlәr, aşağıdakı qaynaqdan alınmışdır:
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə .MİLLİ DİRİLİK; AZƏRBAYCAN DÂVASI; Məqalələr, Nitqlər 1914-1954
Mehran Baharlı
-----------------------
Mәhmәd Әmin Rәsulzadә`nin Amerika Sәsәi Radiyosu aracılığı ilә Azәrbaycan xalqına sәslәnişi- 1953, 28 Mayıs
Əziz Vətəndaşlarım!
Amerikanın Səsi Radiyosunun verdiyi imkandan istifâdə edərək bugün Azərbaycan târixinin ən böyük günü olan 28 Mayısda sizlərə xitab edirəm. 100 il sürən Çar əsârətindən sonra, bundan 35 il əvvəl Azərbaycan Şurâ-yi Millisi, Azərbaycan Cumhuriyətinin istiqlâlını bütün dünyaya e`lan etdi. O târixә qәdәr milliyət olaraq varlığını isbat üçün mucâdilә edәn Azərbaycan xalqı, bu târixdən e`tibarən millət olaraq bir dövlət qurmuş və bu (dövlətin istiqlâlı) bütün movcudiyətilə meydana atılmışdır. Mədəni böyük bir tərəkəyə mâlik olan vətənimiz, siyaset sâhəsində çox böyük və dəyərli həmlələr göstərmişdir.
[İstiqlal uğrunda yapılan târixi savaşların ən qanlısı, 19-cu əsrin başlarında Rusiya Çarlığına qarşı yapılmışdır. 30 il qədər sürən bu savaş qəhrəmanlıqlarla doludur.] Cavad Xan`ın 1904də Gəncədəki şanlı qəzası dillərdə dәstandır. "Ölmək var, dönmək yoxdur". Bu, həqiqi vətənpərəstlərin təbliğ etdikləri ən müqəddəs bir şuardır.
28 Mayıs 1918-də, İstiqlalını e`lan etməklə Azərbaycan târixinin təbii bir nəticəsini fikirdən işə geçirirdi. Eyni zamanda, o zəmanəyə hâkim olan əsri böyük şuardan istifâdə edirdi. Hər millət öz müqəddəratını özü hall etməyə səlâhiyyətdardır dәsturunca, xalqın umumi rəyinə uyaraq istiqlâlını e`lan edirdi. İstiqlal e`lanı üzərinə qurulan Milli Azərbaycan Höküməti, az zamanda məmləkətdə çox böyük işlər gördü. 100 ildən bəri əsgərlikdən mən` edilən Azərbaycanda bir ordu yaratdı. Çarlıq zamanında dövlət idârəsinə yaxın bıraxılmayan Azərbaycanlılardan zâbitә və əmniyət qüvvətləri vucuda gətirdi. Sosiyal sâhədə əsaslı islahâta girişdi. Kəndçilərə torpaq vermək üçün qânunlar hazırladı. Fəhlələrin haqlarını qorumaq üçün tədbirlər aldı. Xalqı öz anadilindә oxutmağa başladı. Türkcəni dövlətin rəsmi dili e`lan etdi. Orta və âli məktəblər açdı. Qərbi Avropa demokrasiyaları tipində, xalq nümayəndələrinә cavabdeh bir hökümət usul-i idârəsi yaratdı. Hâkimiyyət, Millət Məclisinin əlində idi. Parlamentdәn e`timad almadıqca heç bir Hökümət iş başında qalabilməzdi. Məmləkətdə tam bir azadlıq vardı.
O zaman indi Sovyet zamanında olduğu kimi, teror deyilən şeydən heç bir əsər yoxdu. Şәxslәr dә, məskənlər də əmn və əmanda idi. Vətənin qapıları indi olduğu kimi bütün dünyaya qapalı deyildi. Hər Azərbaycanlı istədiyi zaman hara istərsə gedərdi. Qonşu və Avropa dövlətləri ilə dostluq munâsibətləri tə`sis edilmişdi. Bütün millətlərlə alış veriş vardı.
Bütün bunların nəticəsində idi ki, Cumhuriyətimizin istiqlâlı Avropa dövlətləri ilə Birləşik Amerika tərəfindən tanındı. Onları təqlidən böyük kiçik bir çox dövlətlər dәxi istiqlâlımızı tanıdılar. Türk vә Müsülman dünyasının bu ilk cumhuriyәtini qardaş vә qonşu mәmlәkәtlәr dәxi tanıdılar. Türkiyə ilə İran, Azərbaycanla munâsibətə gəldilər. Aralarında dostluq və qardaşlıq muâhədələri imzalandı. 12 Yanvar 1920, Cumhuriyətin dövlətlər tərəfindən tanınması günü idi. Bu günü, Azərbaycan xalqı candan bayram etdi. Haqlıydı. Bu həqiqətən dә böyük bir bayramdı. Çünkü bu gündən e`tibarən Azərbaycan dâvası, Rusiyanın bir iç məsələsi olmaqdan çıxmış, millətlərarası bir məsələ olmuşdu.
[Mədəniyyət târiximizin şanlı fikir adamları tərəfindən alqışlanan âzadlıq və istiqlâl fikri məmləkətimizdə yerləşdi və bu illəri dünya demokrasiyası tərəfindən təqdir ilə qarşılandı.] 100 ildən bəri üstümüzə çökən istibdâd və istîla həyulası artıq bizdən uzaqlaşdı. Heyhat!, qədərin imtahanları tamam deyildi. Qanlı Çar istibdâdının yerini bu dəfə ondan daha qanlı Bolşevik istibdâdı tutdu. Bala âzadlıq vә istiqlâlımız, qızıl istîlâçıların ayaqları altında əzildi. Muqâvimət edən məmləkətdə qan gövdəyə çıxdı. Bundan bir ay əvvəl 28 Apreldə Sovyet pıropaqandaçıları bu fâhiş istîlâ hâdisәsini sizə âzadlıq və istiqlâl hâdisəsi kimi göstərdilər. Sizdə, sizə dünyanın ən âzad və әn demoķrat rejimi kimi qəlәmә verilən Sovyet quruluşu, iştə qəddar və ən yalançı bir istibdâd rejimidir. Muqâyisə etmək imkanında olsaydınız, bunun nə qədər doğru olduğunu gözünüzlə görürdünüz.
[Âzadlığımızı əlimizdən alan millətdən qorxmurlarsa dəmir pərdəni qaldırsınlar, azadlıq e`lan etsinler. Edəbilməzlər. Çünkü ağla qara meydana çıxar. Onlar şəbpərə (yarasa) kimidilər, günəşdən qaçarlar.
Azərbaycan, onunla bərabər bütün Qafqasya Cumhuriyətləri həqiqi âzadlıq ve istiqlâlına 1918-in Mayısında qovuşdular. 1920-də isə bu âzadlıq və istiqlâl, qızıl Rus ordusu tərəfindən üstün qüvvətlərlə, qanla vâ âteşlə basdırıldı. Faciələr və qəhrəmanlıqlarla dolu olan bu mücadilədə on minlərcə vətəndaş şəhid oldu. 1920 istilâsına qarşı, 1918 istiqlâl haqqını müdafiə edən Qafqasya millətləri, indi 33 ildir ki, müxtəlif vasitələrlə mücadilə edirlər. Zaman zaman dıramatik şəkillər alan bu mücadilədə vaxtı ilə yalançı ķomunist şuarlarına aldanan yol azmış bə`zi vətəndaşlar belə, bugün hәqiqi milliyyətçilər və vətənpərvərlər cəbhəsinə geçmişlərdir. Yabançı istilâsı üzərinə əcnəbi məmləkətlərə çıxmış olan Qafqasya mühacirləri, milli istiqlal dâvasını, mədəni dünya əfkar-i umumiyəsinə anlatmaqdadırlar. Bu vəzifəni îfâda, nə kimi müşküllərə uğradığımızdan bəhs etməyin burada yeri deyildir. Bu qədər demək lazımdır ki, Sovyetlərdə ķomunist rejiminə düşən millətlərin hər cürә haqq və huquqdan məhrum qullardan ibârət cəmiyyətlər hâlına gəldiyini âzad dünyaya anlatmaq çox çətin olmamışdır. Şükür ki, hâdisələr bizə kömək edir. Dünya Sovyet həqiqətini görməyə başlayır. 8 ildən bəri hərbi bitirmişkən sülhə qovuşabilməyən dünya, artıq məsələni anlayır. Bilir ki, âzadlıq və insan haqlarını inkar edən ķomunistlər, müəzzəm bir dövlət hâlında ayaqda durduqca və dünya inqilâbı âtəşi ilə yandırmaq üçün könlü çəkdikcə yer üzündə heç bir zaman sülh və âsayiş bulunabilməyəcəkdir. Âzadlıq, cahanşumul bir fikirdir. Bir tək əsir insan, bir tәk əsir millət qaldıqca, dünya həqiqi âzadlıq və əmniyət üzü görəbilməz. 1918 Mayısındakı târixi qərarları ilə âzadlıq denən millətlər cəbhəsində yer alan Qafqasya millətlərinin müqəddəratları, âzad millətlərin müqəddəratları ilə bağlanmışdır. Rusiyadan ayrılmanın bir irtica, başqalarından ayrılmanın bir inqilab olduğunu söyləyən Sovyet diktatoru İstalin ölmüşdür, amma, onun iki üzlü sistemi İstalinizm hələ ayaqdadır.
Bu sistem gün geçdikcə] dünya həqiqətləri ilә daha çox qarşılaşmaqda, haq ilə bâtil, yalan ilə doğru üz üzə gəlməkdədir. Şübhəsizdir ki bir gün həqiqət parıldayacaq, âzadlıq əsasını, Birləşmiş Millətlər pirinsipini və insan haqlarını tutan tərəf qâlib gələcəkdir. Bu qâlibiyyət günəşi, qızıl istibdâd zülmü altında inləyən əziz vətənimizdə 1918, 28 Mayıs kimi yenidən doğacaqdır. Buna qətiyyən şübhə etməyiniz vətəndaşlar!
Üç rəngli İstiqlâl Bayrağını döşlərində gəzdirən buradakı vətən ayrısı bizlərdən, orada hər cürә qorxu və təzyiq altında qəlbləri istiqlâl eşqiylə çırpınan âzadlıq ayrısı sizlərə candan salamlar göndərir, 28 Mayıs istiqlâl qurbanlarının əziz ruhları huzurunda hörmətlə əyilir və hər iki tərəfi birləşdirən milli böyük həsrəti, şâirin beytiylə dilə gətirirəm:
Sən bizimsən, bizimsən durduqca bədəndə can,
Yaşa yaşa, çox yaşa, ey şanlı Azərbaycan!
Sozumuz, a window opening to the life/culture of the turkish nation of iran/south azerbaijan:
http://sozumuz.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
http://sozumuz.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
No comments:
Post a Comment