مهران بهاري-٢٠٠٨ http://elxan.blogspot.com/  سؤزوموز نثر در ادبيات تركي قشقائي، هرچند به صورتي بسيار كمرنگ، همواره وجود داشته است. حتي گفته مي شود در گذشته، داستانهاي تركي منثور مردمي مانند "مهر و خاور" در مكتبهاي قديمي در جنوب ايران به عنوان كتاب درسي نيز بكار رفته اند. من خود، نخستين بار به نثر تركي قشقائي در نشر اينترنتي صفحاتي از انجيل لوقا برخورده ام. اين نثر به زبان نوشتاري تركي آزربايجاني بسيار نزديك بوده، آوانگاري آن فوق العاده دقيق است (در زير نمونه اي از آن "عيسانێن آنادان اولماگئ خبره ورئلئر" داده شده است). اكنون قشقائيان در وبلاگها و سايتهاي اينترنتي جملات و پاراقرافهائي را به نثر تركي مي نويسند و كم كم در ميانشان ترس از تركي نويسي و فارسي ننويسي در حال ريخته شدن است. در گروههاي اي مئيل قشقائي نيز زبان تركي بتدريج در حال تبديل شدن به زبان اصلي ارتباطي است. اين همان روند صعودي موقعيت زبان و نثر تركي است كه در ميان تركان ساكن در سراسر ايران، در شمال غرب و در شمال شرق و در جنوب و مركز آن همزمان ديده مي شود و در آينده اي نه چندان دور و لاجرم به رسمي و دولتي شدن زبان تركي در مقياس سراسري ايران خواهد انجاميد. به موازات تبديل زبان تركي به عنوان زبان مكتوب و رابط تركان قشقائي، ما شاهد ظهور جنبش نثرنويسي و ادبيات مكتوب منثور به لهجه قشقائي زبان تركي در ميان تركان قشقائي نيز هستيم. آثار مكتوب نثري در قالب نوشته هاي نشريات و گاها در سايتها و وبلاقهاي اينترنتي، مقالات و اخيرا كتابها (مانند كتاب "آللينجاق اولدوزو" مشتمل بر ١٧ داستان كوتاه، انتشارات نويد شيراز. معرفي شده در همين نوشته) به خوانندگان عرضه مي شوند. اين جنبش پربار به سرعت در حال گسترش و نهادينه شدن است. داستانهاي كوتاه و آثار منثور نويسندگاني مانند داود حسن آقاي كشكولي، راضيه كاظمي كراني قاشقاي، .... به لحاظ سطح و كيفيت ادبيشان فوق العاده جالب توجه اند. اينجانب اكيدا موافق و پشتيبان ايجاد ادبيات مكتوب نظم و نثر به لهجه هاي گوناگون زبان تركي در ايران (آزربايجاني، سنقري، خراساني، قشقائي، ايناللو، ....) هستم. اين امر علاوه بر غني تر ساختن زبان ادبي و معيار تركي، به حفظ گوناگوني و نوانسهاي زباني و لهجه اي و فرهنگي اين زبان و ادبيات آن ياري مي رساند. حفظ لهجه هاي زبان تركي در ايران، به اندازه حفظ خود زبان تركي ضروري است. در گذشته و امروز همواره آثار شعري به لهجه هاي سنقري، قشقائي، خراساني و آزربايجاني و ..... تاليف شده است. اكنون زمان آن فرا رسيده كه به ايجاد ادبيات مكتوب منثور به اين لهجه هاي زبان تركي نيز اهتمام كرد. ايجاد ادبيات مكتوب منظوم و منثور به لهجه هاي گوناگون زبان تركي، منافي با ايجاد زبان واحد ادبي ملي نمي باشد. مي توان در ايران و آزربايجان داراي يك زبان واحد و فراگير ملي تركي و چندين ادبيات شفاهي و مكتوب منظوم و منثور لهجه اي بود. به شرط آنكه اين زبان واحد و فراگير ملي از همه لهجه ها و ادبياتهاي لهجه اي قشقائي و سنقري و خراساني و آزربايجاني و ايناللو و .... به يكسان تغذيه شود و يا به عبارت ديگر از تركيب همه آنها بوجود آيد. يكي از راههاي وصول به اين غايه شريف و اجتناب ناپذير، داخل نمودن همه لغات تركي خاص لهجه هاي خراساني، قشقائي، سنقري، آزربايجاني، ايناللو و غير آن به زبان واحد و فراگير ملي تركي و ادبيات ملي ترك است. از همينروست كه گنجاندن كلمات تركي خاص لهجه هاي قشقائي، خراساني و يا سنقري و ايناللو و .... در همه لغتنامه هاي تركي بويژه آزربايجاني و استفاده از آنها در آفرينشهاي ادبي نويسندگان و شعراي ترك از الزم واجبات است. برخي از متون نثر قشقائي مانند نوشته بيژن اژدري در زير، بسيار به نثر ادبي در حال شكل گيري در آزربايجان جنوبي نزديك اند. در حاليكه برخي ديگر از متون نثر قشقائي داراي تفاوتهاي قابل ملاحظه اي با تركي ادبي رايج در آزربايجان مي باشند. اين امر از يك طرف نشانگر عدم شكل گيري زبان نثري واحد در ادبيات منثور تركي قشقائي و از طرف ديگر، نشانگر تشكيل يافتن گروه لهجه هاي تركي قشقائي از لهجه هاي بسيار متفاوت و ناهمگن است. اما به همه حال نبايد فراموش نمود كه حتي متفاوت ترين لهجه هاي تركي قشقائي نيز، به همراه لهجه هاي تركي آزربايجاني و در رديف آنها صرفا مي تواند به عنوان يكي از لهجه هاي زبان تركي تصنيف شود، نه به عنوان زباني مستقل. همانگونه كه خود تركان قشقائي و ديگر تركان ساكن در جنوب ايران، صرفا دياسپوراي تركان آزربايجاني در جنوب ايرانند، نه قومي جدا و ملتي مستقل. در نوشته هاي نثر قشقائي، املاء واحد تركي ديده نمي شود. برخي با املائي بسيار يكدست و نزديك به رسم الخط تماما فونئتيك سؤزوموز نوشته مي شوند؛ بعضي با رسم الخط صددرصد فارسي و با كاربرد اعراب فارسي؛ و برخي نيز با املاهاي التقاطي نيمه فارسي-نيمه تركي مانند مصوبات سمينار اورتوگرافي. اين امر ضرورت اشتراك همه تركان ايران در امر ايجاد رسم الخط و اورتوقرافي واحد براي زبان تركي كه پاسخده به نيازهاي همه لهجه هاي آن شامل آزربايجاني، سنقري، خراساني و قشقائي و ايناللو و .... باشد را يكبار ديگر يادآوري مي كند، امري كه در دو سمينار اورتوقرافي پيشين از توجه بايسته برخوردار نشده بود. بويژه افزودن اشاره "نون غنه" (ñ) و "ك" اروپائي (ķ-تلفظ حرف "ك" در نام كشور "كره") به الفباي لاتين تركي آزربايجاني -كه هر دو در لهجه قشقائي و بسياري ديگر از لهجه هاي آزربايجاني و خراساني و .... نيز ديده مي شوند- امري ضروري براي حفظ وحدت ملي تركان ساكن در سراسر ايران و جلوگيري از انشقاق آنها به گروههاي قومي جداگانه هر كدام با الفبائي جدا است. در نثر قشقائي مواردي از پديده مثبت و تاريخي كاربرد الفباي لاتين تركي ديده مي شود. در نوشته حاضر و به عنوان نمونه، داستاني كوتاه به لهجه قشقايي و به الفباي لاتيني تركي (چوبان اوغولونان الي بويالي قيزÇoban Oğulunan Əli Boyalı Qız ) اورده شده است. الگوي قابل توجه ديگري كه ادبيات نثر تركي قشقائي ديده مي شود، اشتراك فعالانه زنان و دختران در نثرنويسي -مانند نمونه هاي راضيه كاظمي كراني-قشقايي و فتانه مرادي قره قاني در اين نوشته- است. اين پديده بسيار مثبت، به نسبت جمعيتي در سطحي حتي پيشرفته تر از آزربايجان جنوبي مي باشد. علاوه بر آن در آزربايجان جنوبي به نام زنان و دختران عمدتا در حيطه نظم تركي و نثر غيرادبي (سياسي-اجتماعي) برخورد مي شود. برخي از اشخاص هنگام اشاره به لهجه هاي قشقائي زبان تركي از آن به عنوان "توركي قشقائي" ياد مي كنند. اين كاربرد به گمان اينجانب نادرست است. واژه "توركي" در زبان فارسي مي تواند به جاي خانواده زبانهاي "توركيكTurkic " بكار رود. اما منظور از واژه "تركيTurkish " در زبان فارسي، زباني رايج در ايران كه شامل گروه لهجه هاي آزربايجاني، سنقري، خراساني و غير آن است مي باشد. بنابراين به هنگام اشاره به هر كدام از لهجه هاي داخل در اين گروه لهجه ها شايسته است كه صرفا از نام "تركي" استفاده نمود. از آنجائيكه مجموعه لهجه هاي قشقائي نيز، مانند لهجه هاي آزربايجاني، خود داخل در گروه لهجه هاي زبان "تركي" اند، بنابراين مي بايد از نام تركي براي ذكر اين گروه لهجه ها و به شكل تركي قشقائي استفاده نمود. به عبارت ديگر، "توركمني" و "قزاقي" و "خلجي" سه زبان "توركيTurkic " اند، اما آزربايجاني و "قشقائي" و "سنقري" و "خراساني" چهار گروه لهجه اي از زبان "تركيTurkish " مي باشند. در زير به عنوان نمونه ادبيات منثور قشقائي، چند نوشته نثر به لهجه قشقائي زبان تركي داده مي شود: ١- چوبان اوغولونان الي بويالي قيز (به خط لاتيني تركي، داريوش نعره اي) ٢- بيليرم كي آلچاق گؤينگيم چاتابيلمز خيالينگا (راضيه كاظمي كراني-قاشقاي) ٣- خزان يئل (داستان كوتاه از داوود حسن آقاي کشکولي) ٤- تركي لالا (از بيژن اژدري٬ وبلاگ بولوردي) ٥- عيسانين آنادان اولماگئ خبره ورئلئر (لوقا روايت اتمئش ائنجئل- فصئل ١) ٦- و يك خبر: آللينجاق اولدوز؛ اولين کتاب نثر جديد تورکي قشقايي منتشر شد ÇOBAN OĞUL UNAN ƏLİ BOYALI QIZ QAŞQAYI EL DƏRGİSİ dariush_narrei@yahoo.com Aķar başinda bir çoban oğul dovarlarini suvarįrmiş. Aralidan əli boyali bir qiz qaça qaça əlində bir qazaninan gələr çobana sari da der: "Tez ol! Tez ol! Çoban dovariñ vur ayna ipim yandi bir az su götürəm. "Çoban dovarini vurur o yana bir ara açilir suya da qiz qazanini yarilar da gedər. Çoban gecə obaya gedəndə anasina der: "Mən bir beləki qiz görmüşəm də onu alasim. Məhlimdir çoķ zirəñ qizdir." Anasi der: "Birdən yalandan beləki etmiştir elə belə əlini boyatmiştir." Oğul anasiniñ cuğabğnda der: "Yo , nəyi yalan deyə bilərdi, ipi yanįrdi, əli boyaliydi. İki gün ondan sora çoban oğuluñ anasi yola düşər gedər oğulu deyən qiziñ obalarina. O gedəndə qizinan anasi oturmuşlarimiş belənə danişįrlarmiş. Buda oturur bir ahvallaştiqdan sora der: "Bağişlayiñiz qonşu canim sizdə bildir iñi varmi? Davaya gəlmiş." Qiziñ anasi heç ağzini açmamiş qiz siçirar ikə də der: "Huy bibi canim sən bildir iñini istəyirəñ, bizdə üç il bundan iləri iñidə var. Cahal oğul anasi bir azca iñ alir da obaya dönür. Gecə genə oğul dovarlari gətirəndə anasi beləsinə der ki bu qiz belədir, səniñ dərdiñə dəğməz.oğul der: "Hər təhirdir mən bu qizi istəyirəm, elə munu beləm için alasiñiz". Heç , xulasa oğul için qiza sovculuğa gedərlər. Qiz həyəyi der də toy çalarlar da qizi evə gətirərlər. Bir ay iki ay gəçər, azaz toy halihavasi gəlin-kürəkəniñ başlarindan düşər. Kürəkən başlar dovarlari otarmağa da elə bu günlərdən bir gün gəlibnə der: "Səndə daha başla bir qali toķu həm siķilmañ həmdə ayağimiz alti için bir puşan toķurañ. Gəlin der: "Olsun, ama bizdə ki qali dari yoķ. Kürəkən der :"Toru dəğil, mən səhər bir ağaç kəsərəm ondan bir qali dari səniñ için düzədərəm. Gəlin o günüñ səhəri səhər tezdən gedər öz anasi yanina da vari bunlari tərif edər.anasina der: "İndi mən nicedəm. "anasi der: "Sən qusalanma. elə görsət mənə hani yoldan çoban gedįr. Qiz yolu görsədir də evə bikilir. Çoban daha hazir olmuşumuş. Gəlini öpər də yola qoyulur. Çoban yola düşər də gəlin anasida ardi sira. Çoban elə belə gedir gedir ki bir ağaca yətişir. Biķçiyi ağaca qor başlar ki kəsməğə birdən bir səs qulağina dəğər: "Ağaci kəsən! Ağaci kəsmə, ya özüñ ölərəñ ya arvadiñ. "Çoban əvəl öz yaninda der birdən xayaldir. Genə biķçiyi qor ağaca. Ama genədə elə o səsi eşidir. Bu dəfə gedir bir daha ağaca sari. Bu ağacida kəsməğə başlayanda o səsi genədə eşidir. Bu ağacida buraķip gedir bir daha ağaca. Genədə elə belə olur. Axirda çoban oğul kərvənir bu işi buraķip darsiz evə dönür. Zəyfəsi onu beləki yornaq görəndə der: "Nəçi belə yornağañ əzizim sənə nic olmuş? Başin yedim hani qali dari? Nəçi əli xali gəlmişəñ?.. Çoban başina gələn zadlari tərif edər. Zəyfə çobani qucaqlar da der: "İndi ki ya sən öləsiñ ya mən, mən heç qali toķuya istəməyirəm. Canim siķilmamak içində ayri bir iş görərəm. بيليرم كي آلچاق گؤينگيم چاتابيلمز خيالينگا راضيه كاظمي كراني (قاشقاي) ديلماج درگيسي، سايي ٣٦-٣٥ شهريور-مرداد ٨٦ ١ هاوا كي ايستيله نير، تختلاري ييغير حياط ايچينده كي آغاجلار آلتينا، بيلمه م نه دئيير نارينج يانار. شاخاسينا زنگ آسير، يئل اسه نده سسي دولير حياط ايچينه پنجره لردن، ديوارلاردان گئچير، گيرير اوتاغينا كيتابلاري كي اوخورمور، اولور نومره آلانگ، اوخودوق ايسته مير اولور .... صاباح گئدنگ داغا بير بورما ساچليينان، بلكه م ده اولمايا، لچك آلتيندان، خيال يول آپارماز. اوزينگي سوونان – اوتا وورورانگ تا دادانگ، داداندا گؤريرنگ بولاغ اوتو تك آغيز يانديرير، آمما گئنه ائله بو كي حياطي سولادينگ آغاجلار كؤلگه سينده، سئودينگ بير خيال راحاتلاشانگ اوره گينگ كسيلير دوداق كسه ن دوداقلاري ايچي. ٢ يان اوليرانگ، قوي بير سؤز دئييم بير قدرلي سؤز. يئل اسير، زنگلر سسي دولير هامو يئره. "گليرلر، گئجه نلر". دييرلر كي اؤزگه لر ائوده اولاندا، اولماز اونا فيكيرلاشانگ. بير كوچيك آق گؤيه رچين تاپديم اونو سيخديم دؤشيمه، كؤينه گيم آلتيندا، بؤيوك ائتديم سيجاقدا سوووقدا. هئچ كيمسه يه بيلديرمه دي اونون وارليغيني. آمما بير گون سن اونو مندن اوغورلادينگ، آللاتدينگ، اوخشادينگ، اؤپدينگ. او ايندي داها يئر آلمير اوچماق ايستير. ... و من، ائله سينميشه م كي گؤيه رچينيم سيزينگ ائوينگيز باميندا قوناندا، آغلايا بيلميره م. داستان كوتاه: خزان يئل داوود حسن آقاي کشکولي آدِه زليخايده، اوُبَه اوُنَه زِلِي دِيللَردِه. هر گؤرن اؤيرگِ، زليخا زلفوُنوُن، فِرلِه، تولِه توله سوُندا دوساقه قاليرده. خيالِ، گئجه، گوُندوز مونِسيده، وسودايسه.آي وايللَر، اَنيسه. کَندِينگ واوُبَه نون، مختصر، هر گورنن اويرگهِ، زليخا عِشقِنده. دوشگونِده عشقنن اِؤکه، اويرگلَرَه آغورلوقِ، اِدِيره، وآيرولوقِِ دَردِنه، شاعرلَر قوُشما [2] لارونون دِيلِينَن مَرحَم قوُيرده. کيمسَه يوُخوُدِه که، باخماگونون دوگونن دَه، دؤيزَه دؤشميه و، آلاهون هنرنِه، ياردما گدا، زليخا گؤزللوقنَدَه، گؤرميه. زامانون زليخا سيده، اِلهِ ين، لِيلِسه. سوجه[3]لاره چوُخِدِه، اُميدلِه اؤيرگَنن سوجه لوقا، گِديللَردِه، آما، نااميد، بؤکليللَرده. قِرخ بِش اَيلِيدِه، مَنِم اوّل که اِيل مُعلملِگمده. کَندلَرِنه، مَعلمِدِم، او زامان مُعلم، چوخ ارج و احترام واريده. معلم، کندَه، و اِلده، هم دکتردِه، هم دعانويسِدِه، هم سِر[4]داشِدِه، هم روانشناسِدِه، هم مشکل گشايده. نَه دِيم، گوُزلوگه، دِيلَه قولايده[5]، آلاهون، صَعَتِنِن هنريده. مِنِم مدرسَم، ساختمانِ، بولاقون يولنون باشوندايدِه، هَمِشه مشکِنه آتيردِه، چينِنهَ، مدرسَه نن قاباغوندان سو دولدورماغا گِديرده. يازون اککِه مِينجَه آيونون آخريده (سونيده) گونون هورمِ [6]، کنِدينگ دُورند اکه اکِلَن شودَلِرنيگ، گؤيل اِيسِه بيداد اِيلردِه، هر يردَه بورنلارا قوُنيرده. مَنَ مدرسه ساختمانون قاباغونا، تورموشودوم، گوُردوم گلِير، سو دوادورماغا گِدِه، مَنَه اِتِشَنده هميشه که زامان کمين باشِه آشاقودا، گئوزل گئوزلِرنده، بير آغوز غمين اِثره گورنيرده. آي کمين آويزندَه، بير دوتقونلوق واروده، اِله سان بير پوزقوُن گويلِده. همشَه بي سَسِده، اؤز ايچندَيدِه، من اونون بو حالتَندن حيرتلِيدم. اِوزمنن فيکر اِليرديم. بو نه سبب دِر که بو قِز، جوانلوق ياشوندا، عمرونون يازوندا، که اِويرگ، کوُ[7]نگل سِوداشوندا اولاسه، اونهِ اِويرگ سليقَسِنَه بِزِدسِه اويرگ تختنَه اوُتورداسِه، قچقِن و دوشگون، اِويزغولِه[8] باش خارولاردا، مجنون کيم ليلسِه يچه، يار هواسوندا، قچَه سِه. ندَندِر بو قيزن پوزقون و دودقونلوقه دور، آيره قيزلر کيم، دِمِير، دانوشمِير، اِويرگمَ دَه، دؤشميرده که بير کمسه دن سئورشم. هر زامان سئويردم، اونينان دانوشام، بير سلام وِرِيرده، فِرز، وحشي جيران کيم قاباغومدان، رَد اوليرده. من حيرتدَيدِم، بو قِز جوانلارون آرزوسيده، اونلار عابد کيم، بيلَه سِنِه، اؤيرگ معبدِندَ، تختَه، اوتوردِيلارده مدح اِديللارده، تنا اِديللارده، الحق دَه، سزاوار، بو تعريف و وصفِده. اِله سان بير گؤيلِده که بير، خرابا، گوشاسونده گؤيرمِشده، آتا، آناسه فَقيرِدِه. آتاسه، بير جزء رعيت لِه قونان و قِشلَر، شيرازدا، عمله لِه قونان، اِوِين، خرجِيه، چاخارديرده. آما، گؤزلوقه، بيله يده که، من دَه فيکرده يدِم که اونه سوجولوق ايلَه يم، اُوزمنن بو سِودادا، چالوشيردوم، بگون تصميم دودموشودوم، هر جور اولموش دانوشام. گلده قرشمه سلام ورده. سلامونون جوابنه وِردِم، سورا فِرز يولونون جلونا توردوم دِدِم. - زليخا، بيرآز زامان دوک وور، آتايندا، بير پيغام واروم. دورده، بودفعه باشونه يوخاره تودِه، قارا شهلا نرگسلرنِه، گئوزمَه دؤگون سالده. مَندَه آو زامان جوانودوم، مست و سر خوش، جوانلوقون، ساغرنَن، اويز کونگِمه، اويرگم سَليقسِنَه بزَديردِم .داغلار دامانوندان، خيالدا، بير دسَته گُؤيل تاج کيمين باشونا قويردوم، آزو چوخ، قوشما دِيلين، دنيانون گؤزلگلرنِه، وصفِ اِديردِم. وقتي گؤزلرنه، باخدوم، الحق گؤزلگ معني سنِه، او زامان آنگالادوم. اوندا، ني فغانونون ياندورماقونه، کهنه شرابون نشَسِنه، نرگس شهلالاقونه، هاموسِنه، بو بير جفت گئوز، ايچنده گؤردم، گئوزلره، بير دنيا شور و شر واريده، اِله بير ظلمت درياسيده که اويرگ اِله بير سينع بلم، مجلارونه گرفتارده. فيکر اِيلَيم او مَنِم اؤيرگمين، شيدِا الوقونه آنگلاده، سَوده بو حالِت، بو سکوت آرادان گؤتوره تودقون غملِه سَسِنن دده. - نه فرمايش وادويوز آقاي مدير؟ دِدِم: زليخا، بگؤن اِيسيرم، سنن، بير سئور سوروشم، آما، شرطِم، بودور که گرچک جوابمه وَرن. دِدِ: - بويورون: دِدِم: - زليخا، سنن جوانلوقون چاقودوُر، سنن عمرونون ياز دورانودور، دِيه سينگ، دانوشاسونگ، سَن دَه بو جاهال قيزلر کيم، اؤيرگيه، خوشحال دوت، دِ، دانوش، سبب نَدَندِر که همشه، پوزقونانگ، بو دوران، يئل کيم گَچَرَ، اولوم اِيلَرده. خمار گئورلرنن، گئوزمه بوراخده، بير غمله گؤلؤمسانماق غنچه دوداقلارونا قونده، دِدِه - آقاي مدير تلَسمَه، اِؤزون تِز بيلرنگ. زارودوم - اي داد، اي بيداد، سَن مجلسلردَ ه، بير شمع کمين يانيراي، سَنِن آرزويه هامه جوانلار چکيللر . . . سئوزمه کسدِه دده - مَنَ بير يازام که توسانا اِترِکمش باش اولدام، اوگولام که ياز توکنمِمش پوزقون اولدام آقاي مدير، قوي مَنِم اؤز سَررِم اؤز گوينمده قالا، منم سرگذشتِم، بير آيره جور سرگذشتدِر، موندال آرتوغ، مندن سؤرشه. سئوزنه توکَده منه حيرت آراسوندا قويده، يانومنان گيده. او گِده، من بير بيوگ خياللار دنيزنده، کشتيسِز موجلارون آراسونا سالده. او گوندن سورا زليخا، چوخ کوشش اِديرده، مَنِم، يولوم باشوندان قراغا چکه، مَنِم اويرگيم، اونون گؤرمگيچه اله سان بير اسير قوشوده که، باش قفسن ميله لرنه وويرده.آما او اؤزنه مندن قراغ چَکيرده او کنَدده، هر کيمه دن، زليخانون گوشه گير اوقونه سؤرشيردِم، ديللَرِدِه. - بو اِله بيله دِر، نه سنينن بيلکه هامه کيمسه ينن، بوجوردُر، هر زامان آتاسِه، يا آناسوندان سورشيردم، احساس اِديردم، بير موضوعه مندن گيزلِيلَلر، او ايل گچده، ينگي ايلن فايوزوندان، بير آي ياروم گچيرده، ظهردان سورا، کلاسدا، اوشاقلارا درس وريردم، بيردن بير شلوغ اشددم، زليخانون آنا سونه گوُرودم آغلاماقونان مدرسيه ساره[9] گلير، جلووندان قچدم، سئورشدُم.- نه دِر – نه خبردِر نيج اولموش، آناسه پرنشيان احوال، اِله بِيلَه که ياش گئوزلرنن بولاغ کمين جوشيردِه . دِدِه: - آقاي مدير، باشويا دوندِم، دادوما، اِتر، گؤلؤم پرپر اولده، واي جانوما دوُشده، واي اِومه دؤشده زليخام، زليخام تله خار سئورشدم - زليخا نه، زليخانِون نَسِه دِر. دده:- اؤلير، اؤلير، آردان گدير، گمانوم بود دفعه داهه... آناسونا تورمادوم، قَچه قَچه، ايخل و دوش، اؤزمه، حياطلره درندن، ايچره آدوم، اِتردم اطاقون قاپوسونا، دِرِ آچدم، گِدِم اطاقا، زليخا، رختخوابون ايچنده، اطاقون کونجوندا، يادموشوده. خلق اطاقون دوُرد بير يانونا، ديوارون ديبِنَه اوتورموشلاروده، قليان تؤيته، دومال کمين، اطاقه دولدورموشده هامسه پوزقون، هاموسونون گئوزلره ياشله، زليخادان اوغرلانچه، آغليللارده اؤتوردوم زليخانون گئوزلره بير بير اِسنديده، قارا اوزون اوغلاره، مخمل کمين ياناخلاره اِيسنَه دوشموشده. آتاسه اونه چاغورده- زليخا، زليخا، غزيز قيزم، گئوزلريه آچ آقاي مدير گلمش احواليه. آلا گئوزلرنه آچده، شهلا نرگس کمين تولانده، مَنِم گئوزل باخده، مَنه گؤرنده بير محو گؤلمسانماق غنچه دوداقلاره اؤيسنه گلده، من اَلينِه، تودوم اَلمَه سووقوده،آما بير ريز تَر دامچالاره اؤيزنه قونموشده الَه شبنم که گول برگنهِ قونا. من روحوم اولموشده، جسمم دِرريده، چوخ اوزمه ساخلاديردوم، که ياش گئوزلرمه گلميه، اويرگيم ياخونده چاتلايا سيردم، دانوشام، آما بغض خِرِرغمدَه يول وِرمِيردِه، اؤزوم گؤريردوم که « شيخِ اَجل سعدنن او مشهور قوشماسه قولونا » که دِير:«من خود، بچشم خويشتن ديدم که جانم مي رود.» جانوم گِدير، ازوم، اؤز جان سئوز لاشومه گوريردوم که، زليخا يورقان دؤشگونون پهلسِنه اؤتورموش آخر طاقت گتَرمِدم، بير پرده ياش گئوزلرمينگ اؤيسنه حلقه وورده. ناله ودوم، زارودم، چِغِيردم :- زليخا، زليخا، قورخما، بير اِيسِدمدر، بير بحراندور، گلر، گچَر. ينگه دن بير گولومسنده، دوراقلاره يواش قِمِلاده، سيرِده بير دانوشا، آما اِي امان اِلؤم امان ورميرده. نالودوم:- اي داد، اي بيداد، اي تاره گؤرمه، گؤرمه، راضي اولما، نَدن اويرگندن گلير. بير بيله گؤيرچنه اولدرنگ بير گؤيل بوداقونه ساراردانگ. سَسِه، اِله سان، چاه تهندن گليرده، قولاقومه آغزونه يووغ اِددِم، کِسگ کسگ کلامونان دِدِه.- آ-آقاي، مو-مودير، اوزم، يولادوم قولونجيا، تا گَلنگ. چون گؤينون سِيرده، بيلينگ مَنِم نسّمدر، من بيلردم، که اؤلدم، من بيلردم که عُمر باشا وودمام، مَنده قان سرطان وار، اؤزوم، آتاما، آناما تاپشورموشدم، بوِسِّرِخلقدم گيزلَيه، تا خلق، رحملِه گئوزنن منه باخمويا، تا خلقن اويرگ مَنَه يانمويا. داد چکدم:- يويو قورخما قان سرطان آدام الدورمَز. سن ياغچه اولدانگ باشمه تودوم گؤيه ساره دِدِم- آي کافر آله، مَنِه اِلدِريرنه، سَمَه، گؤرمه، بوفرمانِ، بو حُکمه دوندر، آل گِره. احساي اددم اَلِمه، سِخير، گِنه باخدوم گئوزلرنه، گؤردوم سير دانوشا، آما اَجل بورماقلاره، خررغنه، سخير، قويمر نفسه گله. آناسونه باشوم اؤيجنه تورموشده، چارقِد بالينان، گئوزلره ياشونون يولونه باغليرده. باخدوم بيله سِنَه چغردم بير ليوان سو سو.... آشاغه باخدوم شهلا گئوزلره آچوق گؤيه تيکلمشده، نفس، غنچه کيم دوداقلاروندا قوروموشده. گئوزلَرنه باغلادوم، آناسنون، آتاسونون، وايه سَسِه بقيه خلقنن، تؤيتيمش، رعيته اطاقون، دورد بير گوشاسونا دولانده. من ياشله گئوز، غمله اويرگ، اؤزمَدن خبرسئوز حيران عقلنن، دردَن چخدم، مجنون کيم، باش قويدوم بيانانلارا، چوللَرَه، چاي کَمِنده که، ساره گويله ياشُل چمنلوقلره تا گئوزم ياشونه، اورگمين، غمله درد و زجرينن قرشدم، بير معجونله شراب دؤزدم، زليخانوو بير جفت قويروغله قارا درشت گئوزلره، بير جفت کمان کمين قاشلاره دردنن، آيرولوقونان، يانموش اؤيرگمَه، بير تسکين وَرِم و مظرابِ ايچينده که سيملره جيگرنه چگم و، اؤز دَردمه داغلار يئلينن و آلاهون بو داش اويرگلوقنه، ني فقا نونيان، سه تار زارماگينان اهل اويرگلر، قولاغونا اِتردَم. « اَزَل گونه، آداميه ياردان خوش يارادين، او آتادان، آنادان گئوزل چکير، وجودونونگ نقشِنه ظالم کمين، پِس گوتورير ارادان» [1] سحر اُلدوزي [2] شعر [3] خواستگار [4] سنگ صبور [5] اصطلاحي در زبان ترکي به معني مشکل، کمياب [6] گرما [7] معشوق [8] سرازيري [9] طرف بيژن اژدري٬ بولوردي وئبلاگيندان http://azhdari.persianblog.com/ دئييرلر بير زاماني موللانصرالددين نامه يازيرميش دوستلرينه٬ آشينالرينه. هئچ كس نامه سينين جوابيني وئرميرميش يا هئچ كس نامه سيني در حقيقت اوخوميرميش. اؤزي مجبور اولورموش نامه نين قولونجون (؟) چكيرميش موشترييه٬ اؤزو اوردا نامه يي اوخويه ايندي بيز ده بير موددتدئ مشغول-ي وئبلاگنويسي يه گ. اوخونمير يا چوخ آز اوخيرلر٬ مجبوره گ اؤزوموز نامه يي كي مطلبي كي يازيريگ اؤزوموز اوخويه گ دا بو هفته نيي مطلبي قيزلر لالاسيدي. نوه لريميز ايچين لالا (؟) كي ننه لري بيله لرينه لالا دييير ........................... عيسانێن آنادان اولماگئ خبره ورئلئر (لوقا روايت اتمئش ائنجئل- فصئل ١) آلتێ آيلئگئنده جبرايێل فئرئشته، تارئيێنگ طرفئندن جلئل وئلايتئده ناصئره شهرئنه يولا ساليندێ. بئر باكئره قيزێن يانێنا كئ آدئ مريم ائدئ و بئر كئشئيه نومزاد ائدئ كئ آدێ يوسئف ائدئ. يوسئف داوودئنگ نسلئندن ائدئ. فئرئشته اونون يانێنا گتدئ و ددئ: سلام، آي مرحمت بولموش! رب سن ائنن دئر. مريم فئرئشته نئن ددئيئ سوزلردن نئگران اولدئ و گئج اولموشدئ كئ بو نجور صاغ-سلامتلئگ ورمكدئر. آمّا فئرئشته اونا ددئ: آي مريم، قورخما. تاره يانێندا توفئق بولموشاينگ. باخ، بوغاز اولاراينگ و بئر اوغول دوغاراينگ، و اونونگ آدينێ عئسا قوياراينگ. او بيئك اولار و حقّ تاعالايئنگ اوغلئ چاغێرێلار. رب تاره اونا، بوآسئ داوودونگ تختئنئ ورر. و او، يعقوبونگ اوئ ائسئنه ابدنچز سلطنت ادر و اونئنگ پادشاهلێگئ تئگنمز. مريم فئرئشته دن سوروشدئ: بو نطور اولا بئلر، من كئ هنئز ار يوخومدور؟ فئرئشته جاواب وردئ و ددئ: موقدّس روح سنئنگ ائسئنه نازئل اولار و حق تاعالايئنگ قودرتئ سنه كلگه سالار. باخ سنئنگ قومئنگ الئزابت ده بو قرئلئكده بوغازدير. او كئ اونئنگ موردئنده دوغماز ديئردئلر، ائندي آلتئ آيلئلئگئنئ كچئردئر. چونكئ تاره يانيندا بئر زاده كه، قيره-مومكن اولا، يوخدور. ................ و يك خبر: آللينجاق اولدوز؛ اولين کتاب نثر جديد تورکي قشقايي منتشر شد بر گرفته شده از سايت: تاريخ ،ادبيات و موسيقی ترکان قشقايی (http://qashqai.blogfa.com/) "مجموعه داستان "آللينجاق اولدوز" (ستاره بخت)، به عنوان اولين نثر مدرن تورکي قشقايي اثر فتانه مرادي قره قاني توسط انتشارات نويد شيراز منتشر شد. آنطور که از قدما شنيده ام، قديمي ترين کتاب قشقايي ها به صورت نثر، داستان "مهر و خاور" است. گفته مي شود اين داستان در مکتب هاي قديمي توسط ملاها به سوادآموزان تدريس مي شده است. علي رغم تلاش زياد، متاسفانه نتوانستم نسخه اي از اين کتاب را پيدا کنم، اما داستان آنرا مي توان از برخي افراد مسن ايل شنيد. به هر حال انتشار اين کتاب مي تواند الهام بخش ساير نويسندگان و فعالان فرهنگي قشقايي در توليد نثر هاي تورکي قشقايي باشد. اميدواريم نويسندگان ما کم کم به اين اعتماد به نفس دست يابند که بتوانند داستانها، خاطرات و مقالات خود را به زبان مادر بنويسند. به نظر مي رسيد تصور نويسندگان ما تا کنون اين بوده که زبان تورکي قشقايي تنها براي شعر گفتن مناسب است نه نوشتن متون معمولي ادبي و يا روزمره. اکنون اين طلسم توسط يکي از نويسندگان جوان قشقايي شکسته است، بنابراين ديگر وقت آن رسيده که داستانهاي زيباي ساير نويسندگان مانند "صداي درد" و "ظلمت" اثر داوود حسن آقايي به نثر تورکي برگردانده شود تا شاهد رشد و بلوغ ادبيات مکتوب تورکي قشقايي باشيم. اين مجموعه با مقدمه دکتر حسين محمد زاده صديق (دؤزگون) آغاز مي شود. صديق جملاتي از کتاب را در مقدمه خود مورد توجه قرارداده است: آسلان اوره کليم، آلا گؤزلوم، سيجا بويلوم، قولاج قوللوم ميتيل لري اؤگود اؤرگدمک ايچون دئييلر. ائله بو ميتيل اردندير کي بؤيوک آد-سانلي کيشيلر آياق تودموشدير. کتاب شامل 17 داستان کوتاه است." گرچه‌يه هو!!! Sozumuz, a window opening to the life/culture of the turkish nation of iran/south azerbaijan: http://sozumuz.blogspot.com/ http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/ |
__._,_.___
No comments:
Post a Comment