Saturday, May 19, 2012

يران مشروطييه‌ت دئوريمي يئنيلگيسي و انجومه‌ن-ي آزه‌ربايجان يانيلقيسي ويا ديلسيزله‌شمه‌ميزين قيسا تاريخي - مئهران باهارلي


اآراز نیوز :بوگون ييرمي بيرينجي يوز ايلده بيزيم ديلسيز بير خالق اولاراق ياشاماميزدا، سون يوز ايلده ياپديغيميز يانليشليق و يانيلقيلارين چوخ بؤيوك پايي واردير. ايران مشروطييه‌ت حره‌كه‌تي، بونلارين ان اؤنه‌مليسيدير. آزه‌ربايجان انجومه‌نله‌ري و اونلاري اولوشدوران آيدينلارين، آزه‌ربايجانلا تورك خالقينين ديلسيزله‌شديريلمه‌سينده، ايران´ين ياخين تاريخينده توركجه‌نين آستين (خور) گؤرونمه دبي و فارسجانين اوستون ديل دييه آلقيلانما آليشقانليغينين يئرله‌شمه‌سينده اؤته‌كسه‌ل سوروملولوق و سوچلاري واردير.

تورك و آزه‌ربايجانلي شخصييه‌ت و آخيملار آراسيندا، ايران توزوكچول (مشروطه) حره‌كه‌تي´ني باشاريلي بير اولوسال (ميللي) ترپه‌نيم (حره‌كه‌ت) اولاراق گؤره‌نله‌رين ساييسي هئچ ده آز دئييلدير. اونلار بو ترپه‌نيمه قاتيلانلاري، اونون جرگه‌له‌رينده اؤزله‌رينده‌ن قوچاقليق، ايگيتليك، باهاديرليق و آلپليق گؤسته‌ره‌نله‌ري آزه‌ربايجان و تورك خالقينين اولوسال قهره‌ماني دييه سونور، آنير و آغيرلاييرلار. گرچه‌كده‌ن ده مشروطييه‌ت حره‌كه‌تي´نه قاتيلانلار، قوچاق، ايگيت، آلپ و باهادير هونلار (اينسانلار) اولابيله‌رله‌ر؛ و بو ترپه‌نيم دوغوردوغو يؤنه‌تگيل (سيياسي) سونوجلار آچيسيندان، اؤزه‌لليكله فارس بودونو (خالقي) و فارسيستان اؤلكه‌سي اوچون سون كرته (دره‌جه) اوغورلو بير اؤته‌كسه‌ل (تاريخي) اولاي ساييلابيله‌ر. آنجاق بو ترپه‌نيم، تورك خالقي و آزه‌ربايجان اؤلكه‌سي اوچون كسينليكله نه باشاريلي و نه ده اولوسال اؤزه‌لليكله‌ري، ايچه‌رييي و يا قازانيملاري اولان بير حره‌كه‌ت دئييلدير. ترسينه، ياخشيجا ايرده‌له‌ندييينده، اؤزه‌لليكله سونوجلاري باخيميندان، بو حره‌كه‌تين بوتونويله آزه‌ربايجان و تورك خالقينين علئيهينه اولدوغو گؤزله‌مله‌نه‌جه‌كدير (موشاهيده اولوناجاقدير):

١- توزوكچول ترپه‌نيم (مشروطه حره‌كه‌تي)، فارس ميللييه‌تچيلييي و فارس ميللييه‌تچيله‌رينين قاجار تورك اركله‌تينين (دئوله‌تينين) گئوده‌سينه داراشما، اونا بوتونويله ائگه‌مه‌ن (حاكيم) اولما و اونو –باشيندا بير تورك آزه‌ربايجانلي خاقان (شاه) دورسا دا- ايچده‌ن اله گئچيرمه‌له‌ريني ساغلاميشدير.

٢- مشروطييه‌ت حره‌كه‌تي ييرمي ايل كيمي قيسا بير سوره‌ده، تورك آزه‌ربايجان قاجار اركله‌تينين ييخيلماسي و ايران´لا بيرليكده گونئي آزه‌ربايجاندا اركله‌ت- يؤنه‌تگيل (سيياسي) ايقتيدارين تورك خالقينين الينده‌ن چيخماسي ايله سونوجلانميشدير. بئله‌جه مشروطييه‌ت حره‌كه‌تينين سونوجو اولاراق تورك خالقي مين ايلله‌رده‌ن سونرا ايلك كز دئوله‌تسيزله‌شميشدير.

٣- مشروطييه‌ت حره‌كه‌تينين گتيردييي يئني "انجمنهاي ايالتي و ولايتي" قاورامي ايله، داها اؤنجه‌ده‌ن ايران´ا حاكيم اولان تورك دئوله‌تله‌رينين ايداري دوزگه‌سينده‌كي (سيستئمينده‌كي) كؤكله‌شميش "ممالك محروسه" قاورامي، ايران´ين دئوله‌ت و سيياسي اكينجينده‌ن (كولتورونده‌ن) سيليمله‌نيپ (حذف اولونوپ) و آتيلميشدير. بونونلا دا آزه‌ربايجان`ين يييه (صاحيب) اولدوغو "ممله‌كه‌ت (مملكت)" قونومو الينده‌ن آلينميش، اؤزگون بير اؤلكه اولدوغو گرچه‌يي دانيلميش و ايران´ين سيرادان بير اوج ايداري بؤلگه‌سينه چئوريلميشدير.

٤- "انجمنهاي ايالتي و ولايتي" ياساسي ايله بيرليكده ايران´ين يئني ايداري بؤلگوسونده (تقسيمات اداري) آزه‌ربايجان´ين توپراق بوتونلويو توغرالي (رسمي) بيچيمده پوزولموشدور. آزه‌ربايجان ممله‌كه‌تي بو ياسا ايله، باش‌كند تئهران؛ آزه‌ربايجان اه‌ياله‌تي؛ و زنجان، همه‌دان، عراق، گيلان، كوردوستان، كيرمانشاهان ويلايه‌تله‌ري آراسيندا بؤلوشدورولموشدور.

٥- مشروطه آناياساسي ايله بيرليكده- قاجارلارين قيزيلباش (تورك عله‌ويليك) مذهه‌بينده اولمالارينا قارشين (رغمه‌ن)- فارسلارين مذهه‌بي اولان ايمامي شيعيليك اركله‌تين توغرالي ديني قونومونا ديرمانديريلميشدير. بو آدديملا، خالقيميزين ديلينين فارسلاشماسينا اك اولاراق، دين باخيميندان دا فارسلاشماسينين يولو حوقوقه‌ن و رسمه‌ن آچيلميشدير.

"
انجومه‌ن-ي آزه‌ربايجان" يانيلقيسي

توزوكله‌مه (مشروطييه‌ت) حره‌كه‌تينه قوشوت (موازي) اولاراق، بو دؤنه‌مده قورولان آزه‌ربايجان انجومه‌نله‌ري (درنه‌كله‌ري)، دئييله‌نله‌رين ترسينه، آنا جيزقيلاردا فارس اؤزه‌كلي (مركه‌زلي) و فارسچي بير سيياسه‌ت ايزله‌ميشدير. الده اولان بلگه و وئريله‌ره گؤره، بو انجومه‌نله‌رده توپلانان آيدينلارين، گنه‌لده تورك ميللي بيلينجينده‌ن (شوعوردان) يوخسون (محروم) و ايران اؤزه‌كلي اولدوقلاري سؤيله‌نه‌بيله‌ر. بونلار قاجار اركله‌تينين باشي و مشروطييه‌ت دئوريمينين (اينقيلابينين) باشچيليغي توركله‌رين و آزه‌ربايجانليلارين الينده بولونماسي و ايران ديريني (نوفوسو) چوخونلوغونون تورك اولماسينا رغمه‌ن؛ آزه‌ربايجان انجومه‌نله‌رينده كؤنوللو اولاراق فارسجايا- بو ديلي اوستون بير ديل تانيديقلاريندان دولايي- توغرالي بير قونوم باغيشلاميشلاردير. آزه‌ربايجان انجومه‌نله‌رينين بو اويقولاماسي توركجه‌ني توغرادان (رسمييه‌تده‌ن) دوشوره‌ره‌ك، اونو يئيينليكله (سورعه‌تله) رسمي آلانلاردا ايشه يارامايان بير ديل حالينا چئويرميشدير.

آزه‌ربايجان انجومه‌نله‌ري و اونلاري اولوشدوران آيدينلارين، آزه‌ربايجانلا تورك خالقينين ديلسيزله‌شديريلمه‌سينده، ايران´ين ياخين تاريخينده توركجه‌نين آستين (خور) گؤرونمه دبي و فارسجانين اوستون ديل دييه آلقيلانما آليشقانليغينين يئرله‌شمه‌سينده اؤته‌كسه‌ل سوروملولوق و سوچلاري واردير:

١-آزه‌ربايجان انجومه‌نين اورقان-قزئتي، بير نئچه قوشوغو (شئعري) چيخارساق، و اورتادا هئچ بير ايته‌كله‌مه (مجبورييه‌ت) و ايجبار يوخ ايكه‌ن، بوتونويله فارس ديلينده ياييملانيردي.

٢-آزه‌ربايجان انجومه‌ني اويه‌لييينه (عوضولويونه) سئچيلمه‌نين قوشوللاريندان (شرطله‌رينده‌ن) بيريآزه‌ربايجان´ين ديلي اولان توركجه دئييل- قونشو اؤلكه فارسيستان`ين ديلي اولان "فارسجا بيلمه‌ك" اولاراق بليرتيلميشدي. بونونلا بير ياندان توركجه بيلمه‌ك انجومه‌نله‌ره اويه‌لييين قوشولو (شرطي) اولاراق گؤرولمه‌ميش و بئله‌جه ده‌يه‌رسيز و ايشه يارامايان بير ديل حالينا گتيريلميش، اؤته ياندان، يالنيز توركجه بيله‌نله‌ر قييينلانديريلاراق (جزالانديريلاراق) انجومه‌نله‌ره اويه اولماقدان يوخسون بيراخيلميشلاردير. بو آدديم، آزه‌ربايجان`ين ديل آچيسيندان فارسيستان`ين سؤمورگه‌سي اولونماسي و تورك ديلينين آزه‌ربايجاندان يوخ ائديلمه‌سينين يولونو آچان ايلك رسمي آدديم اولاراق قبول ائديلمه‌ليدير.

٣- "انجمنهاي ايالتي و ولايتي" آدلانان قوروملارين ياساسيندا، ايراندا ايلك كز رسمي قوناملارا (مقاملارا) آتانماق اوچون فارسجا اوخور-يازار (باسواد) اولما قوشولو گتيريلميشدير. بو يانليش توتومونسا (موضئعينسه)، ييرمينجي يوز ايل ايران´يندا فارس ديلينين توغرالي و اركله‌ت ديلي اولما آيريجاليغي قازانماسيندا و تورك ديلينين بو قونوملاريني ايتيرمه‌سينده اولدوقجا بليرله‌ييجي ائتگيسي اولموشدور.

ايران´ي قورتارماق آدينا، آزه‌ربايجان´ي اونوتماق

بو قونو ايله ايلگيلي اولان، آشاغيداكي آلينتي وارليق درگيسينده‌ندير: (مشروطييه‌ت دؤنه‌مي آزه‌ربايجاندا (ايراندا) توركجه مطبوعات و نشرييات-١. وارليق، ٢٧.نجي ايل، پاييز و قيش، ٣٨٤، سايي ١٣٩-١٣٨")

"
انجومه‌ن قزئتينين ايلك ساييسي ١٩٠٦ (١٣٢٤) ايلينده تك بير صحيفه شكلينده تبريزده يايينلانميشدير.... مشروطييه‌ت اينقيلابي سايه‌سينده اورتايا چيخان اه‌ياله‌ت و ويلايه‌ت انجومه‌نله‌ري آراسيندا ان اؤنه‌ملي و گوجلو مؤوقئعه صاحيب اولان "تبريز ميللي انجومه‌ني"نين اورقاني اولاراق يايينلانان "انجومه‌ن" قزئتي، يالنيز تبريز و آزه‌ربايجان´ين دئييل، ايران´ين هر طره‌فينده‌ن اؤزه‌لليكله ده تئهران´دا جره‌يان ائده‌ن مشروطييه‌ت خبه‌رله‌ريني ائحتيوا ائتدييينده‌ن چوخ اؤنه‌ملي بير يئره صاحيبدي. قزئت بعضي ساييلاريندا چيخان بير نئچه شئعري ايستيثنا سايماقلا تامامه‌ن فارسجادير....

قزئتين ١٠٧ نجي ساييسيندان ائعتيباره‌ن اه‌ياله‌ت و ويلايه‌ت انجومه‌نله‌رينين قانون لاييحه‌سي سيرايلا يايينلانميشدير. لاييحه‌يه گؤره هر بير اه‌ياله‌تده انجومه‌ن آدلي بير اه‌ياله‌ت انجومه‌ني (مجليسي) اولوشدورولماليدير. انجومه‌ن عوضوله‌ري خالقين سسي ايله سئچيلير. سيچيجيله‌رين ايران تبه‌عه‌سي و ٢١ ياشين اوزه‌رينده اولماسي، اه‌ياله‌تده ائوي و مولكو بولونماسي، يا دا بير باشا وئرگي وئرمه‌سي شرطدير. قادينلار سئچيمله‌ره قاتيلابيلمه‌زله‌ر. آدايلار (كانديدالار) ايسه، ان آز ٣٠ ياشيندا اولدوب، فارسجا اوخوما-يازماغي بيلمه‌ليديرله‌ر.

مشروطييه‌ت آناياساسيندا (قانون اساسي) رسمي ديلده‌ن سؤز ائديلمه‌دييي حالدا، فارسجا اوخوما-يازما بيلمه‌نين شرط اولاراق بليرله‌نمه‌سي و دولاييسي ايله ده ساده‌جه توركجه اوخوما-يازما بيله‌ن بير اينسانين آزه‌ربايجان انجومه‌ن سئچيمله‌رينه كانديدا اولماقدان محروم ائديلمه‌سي، مشروطييه‌ت دؤنه‌مينده فارس ديلينين داها رسمي بير ايستاتو قازانماسينا يول آچان و توركجه‌نين آرتيق رسمي مركه‌زله‌رده بير ايشه ياراماياجاغي آنلامينا گله‌ن بو مادده، توركله‌رين مشروطييه‌ت دؤنه‌مينده اوغراديقلاري ان بؤيوك ضره‌ر اولموشدور. مركه‌زي حؤكومه‌تين توركله‌رين الينده بولونماسي و مشروطييه‌ت حره‌كه‌تي بايراغينين دا آزه‌ربايجانليلار الينده اولماسي، توركجه‌نين ده فارسجانين يانيندا رسمي ايستاتو قازانابيلمه‌سي اوچون الوئريشلي بير شراييط ياراتماسينا رغمه‌ن، آزه‌ربايجان آيدينلاري بوتون ايران´ي قورتارماق آدينا، آزه‌ربايجان´ي تامامه‌ن اونوتموشلار....."

هارادا يانيلديق، نه‌ده‌ن يئنيلديك؟

گؤروندويو كيمي، ايران مشروطييه‌ت حره‌كه‌تي سونوجوندا:

١-تورك بودونو اؤز اولوسال-اؤته‌كسه‌ل اركله‌تيني الده‌ن وئرميش،
٢-تورك بودونو اركله‌تسيزله‌شه‌ره‌ك فارس خالقينين سيياسي بويوندوروغو آلتينا گيرميش،
٣-تورك ديلي حوقوقي اولاراق اركله‌ت و توپلومسال (ايجتيماعي) آلانلاردان ديشلانميش،
٤-فارسجا ايراندا گئده‌ره‌ك بيرجه توغرالي و اركله‌ت ديلي اولما آيريجاليغيني الده ائتميش،
٥-آزه‌ربايجان اؤلكه‌سي يوز ايلله‌رده‌ن بري يييه اولدوغو رسمي "ممله‌كه‌ت" قونومونو ايتيرميش؛
٦-آزه‌ربايجان`ين تورپاق بوتؤولويو پوزولموشدور.
٧-فارس ايمامي شيعه‌لييي تورك بودونو و آزه‌ربايجان اؤلكه‌سينين توغرالي و اركله‌ت مذهه‌بي-ديني اولموش؛

تورك خالقي و گونئي آزه‌ربايجان´ين وارليغيني دانان و گله‌جه‌ييني يوخ ائده‌ن مشروطه كيمي بير حره‌كه‌تي، قوتلانماسي گره‌كه‌ن بير اولاي اولاراق گؤرمه‌ك اولاسي (مومكون) دئييلدير. اوچرا (چونكو) بئله قورخونج بير يانليشليق؛ اؤته‌يي، باشيميزا گله‌نله‌ري، اونلارين نه‌ده‌ن باشيميزا گلديكله‌ري و بيزيم اونلارداكي پاييميزي آنلاماماق و گؤرمه‌مه‌ك دئمه‌كدير. بوگون ييرمي بيرينجي يوز ايلده بيزيم ديلسيز بير خالق اولاراق ياشاماميزدا، سون يوز ايلده ياپديغيميز يانليشليق و يانيلقيلارين چوخ بؤيوك پايي واردير. ايران مشروطييه‌ت حره‌كه‌تي، بونلارين ان اؤنه‌مليسيدير. ايران مشروطييه‌ت حره‌كه‌تي تورك خالقي و آزه‌ربايجان اؤلكه‌سي اوچون بير باشاري دئييل، ترسينه سون يوز ايلله‌رده تورك خالقي و گونئي آزه‌ربايجان´ين اوغراديغي ان آغير يئنيلگي و يئدييي ان سارسيتيجي گوپسه‌كدير (ضربه‌دير).

مشروطييه‌ت حره‌كه‌تينين بوگون گونئي آزه‌ربايجان و ايران توركله‌رينين چوخو طره‌فينده‌ن اولوسال باشاري دييه آلقيلانماسي و ده‌يه‌رله‌نديريلمه‌سي؛ يئته‌رينجه دوشونولمه‌ده‌ن، اينجه‌له‌نمه‌ده‌ن و ايرده‌له‌نمه‌ده‌ن منيمسه‌نميش و يانليش بير داورانيشدير. بئله بير يانليش توتومون بو دنلي گنيش بير اؤلچوده تورك خالقي و آزه‌ربايجانلي آيدينلار آراسيندا ياييلماسيندا، ييرمينجي يوزايل بويونجا فارس ميللييه‌تچيله‌ري و سولچولارينين تبليغاتي و معنه‌وي باسقيسينين اوينامي (رولو) بؤيوكدور.

سؤزلوك:


آتانماقAtanmaq : منصوب شدن
آچيAçı : زاويه
آخيمAxım : جريان
آدديمAddım : گام، قدم
اركله‌تƏrklət : دولت
آستينAstın : پست، خوار
آغيرلاماقAğırlamaq : گرامي داشتن، بزرگداشتن
اكينجEkinc : فرهنگ
آلانAlan : عرصه
آلپAlp : قهرمان، دلاور
آلقيلاماقAlqılamaq : ادراك كردن
آليشقانليقAlışqanlıq : عادت
آلينتيAlıntı : اقتباس
آناياساAnayasa : قانون اساسي
آنجاقAncaq : اما، لاكن
آنماقAnmaq : ذكر كردن
اؤته‌كÖtek : تاريخ
اؤته‌كسه‌لÖteksel : تاريخي
اوجUc : حد
اوچراUçra : چونكه، زيرا
اوخوريازارOxuryazar : باسواد
اؤزگونÖzgün : اصيل
اؤزه‌كÖzək : مركز
اوستونÜstün : برتر
اوغراماقUğramaq : مواجه شدن
اوغورلوUğurlu : خوش يمن، مبارك
اولاسيOlası : ممكن
اولايOlay : حادثه
اولوسالUlusal : ملي
اولوشدورماقOluşdurmaq : تشكيل دادن
اويقولاماUyqulama : اجرا
اوينامOynam : رل
اويه‌ليكÜyelik : عضويت
اويهÜyə : عضو
ائتگيÉtgi : اثر، نفوذ
ائتگيليEtgili : موثر
ايته‌كله‌مهİtekleme : اجبار، مجبوريت
ايچه‌ريكİçərik : مضمون
آيدينAydın : روشنفكر
ايرده‌له‌مه‌كİrdələmək : تدقيق كردن
آيريجاليقAyrıcalıq : امتياز
ايزله‌مه‌كİzləmək : تعقيب كردن
ائگه‌مه‌نÉgemen : حاكم، مسلط
ايگيتİgid : دلاور، جسور
ايلگيليİlgili : مربوط
باخيمBaxım : منظر، نقطه نظر
باش كندBaşkend : پايتخت
باشاريBaşarı : موفقيت
باشاريليBaşarılı : موفق
باهاديرBahadır : قهرمان، دلاور
بليرتمه‌كBəlirtmək : معين كردن
بليرتيلمه‌كBelirtmek : معين شدن
بليرله‌ييجيBəlirləyici : تعيين كننده
بودونBudun : خلق، توده مردم
بؤلگوBölgü : تقسيمات (اداري)
بيرجهBircə : يگانه
بيلينجBilinc : شعور
ترپه‌نيمTərpənim : حركت
توتومTutum : موضع
تورپاق بوتونلويوTorpaq bütünlüyü : تماميت ارضي
توزوكچوTüzükçü : مشروطه خواه
توزوكچولTüzükçül : مشروطه
توزوكچولوكTüzükçülük : مشروطه خواهي
توزوكله‌مهTüzükləmə : مشروطيت
توغراTuğra : رسميت
توغراليTuğralı : رسمي
جرگهCerge : رديف، صف
جيزقيCızqı : خط
چوخونلوقÇoxunluq : اكثريت
خاقانXaqan : پادشاه
داراشماDaraşma : هجوم كردن به چيزي مانند مورچه
دبDəb : مد
درنه كDernek : انجمن
دوزگهDüzgə : سيستم
دؤنه‌مDönem : دوره
ديرينDirin : نفوس، اهالي
ديشلانماقDışlanmaq : طرد شدن
دئوريمDevrim : انقلاب
سارسيتماقSarsıtmaq : تضعيف كردن
سارسيتيجيSarsıtıcı : تضعيف كننده
سوچSuç : گناه
سورهSürə : مدت
سوروملولوقSorumluluq : مسئوليت
سؤمورگهSömürge : مستعمره
سونماقSunmaq : تقديم كردن، عرضه كردن
سونوجSonuc : نتيجه
سيرادانSıradan : پيش پا افتاده
سيليمله‌نمه‌كSilimlenmek : حذف شدن
سيليمله‌مه‌كSilimləmək : حذف كردن
قارشينQarşın : رغم، رغمن
قازانيمQazanım : دست آورد
قاورامQavram : مفهوم
قوتلاماقQutlamaq : مبارك داشتن، جشن گرفتن
قوچاقQoçaq : پهلوان
قورومQurum : موسسه
قوشوتQoşut : موازي
قوشوقQoşuq : شعر
قوشولQoşul : شرط
قونامQonam : مقام
قونوQonu : موضوع
قونومQonum : موقعيت
قييينلانديرماقQıyınlandırmaq : جزالانديرماق
كرتهKerte : درجه
كسينليكلهKesinlikle : قطعيا
كؤكله‌شميشKökleşmiş : ريشه دار، محكم شده
كؤنوللوKönüllü : داوطلبانه
گرچه‌كGerçek : حقيقت
گوپسه‌كGüpsək : ضربه شديد
گؤزله‌مله‌نمه‌كGözlemlenmek : مشاهده شدن
گؤزله‌مله‌مه‌كGözləmləmək : مشاهده كردن
گئودهGévdə : بدنه
هونHun : انسان
وئريVéri : داده
ياخشيجاYaxşıca : بخوبي
ياراماقYaramaq : مفيد بودن
ياساYasa : قانون
يالنيزYalnız : صرفا
يانليشYanlış : غلط، نادرست
يانيلقيYanılqı : اشتباه، توهم
ياييملاماقYayımlamaq : منتشر كردن
ياييملانماقYayımlanmaq : منتشر شدن
يوخسونYoxsun : محروم
يوز ايلYüzil : قرن
يؤنه‌تگيYönətgi : سياست
يؤنه‌تگيلYönətgil : سياسي
يئته‌رينجهYetərincə : بقدر كافي
يئرله‌شمهYérleşme : جاي گرفتن
يئنيلگيYenilgi : مغلوبيت، شكست
يييهYiyə : صاحب، مالك
يئيينليكYéyinlik : سرعت

No comments:

Post a Comment