مئهران باهارلي
سون دؤنه‌مده كيمليك قارماشاسي (بؤحراني) ايچينده بولونان،
"تورك" خالقينين ميللي آدي و كيملييي ايله سورونلو اولان و اونلاري ده‌ييشديرمه‌ني
اؤز آجئنداسينا چئويره‌ن عليريضا اصغه‌رزاده، تورك خالقيني "آزه‌ري"،
"آزه‌ربايجانلي"، "آزه‌ربايجاني"، "آزه‌ربايجاني
توركيك" كيمي يانليش و گئرچه‌كله‌ري يانسيتمايان آدلارلا تانيتماقدادير.
آشاغيداكي يازي "آزه‌ربايجاني توركيك" تركيبنين يانليش اولدوغو اوزه‌رينه‌دير.
سؤزوموز
بيزيم تمه‌ل بير نئچه ميللي قونودا "كيمليك
قارماشاميز" واردير. بونلارين باشيندا خالقيميزين آدي، ديلينين آدي، كيمله‌رده‌ن
اولوشدوغو و گونئي آزه‌ربايجان تورپاقلارينين هارالاري قاپساديغي قونولاري گلمه‌كده‌دير.
ديليميز و خالقيميزين آدي حاققيندا كيمليك قارماشاسي
ايچينده اولدوغوموزو سؤيله‌يه‌نده، بير قونونو آچيقليغا قاووشدورماليييق: بو
قونولاردا خالقيميز يوخ، بلكه بير سيرا سيياسي چابامانلار (فععاللار) و
آيدينلاريميزين سورونو واردير. خالقيميز ايسه هم ديلي و هم اؤز ميللي آدينين
"تورك" اولدوغونو چوخ ياخشي بيلير. بو قونودا سورونلاري اولانلار،
خالقيندان قوپموش بير سيرا آيدينلاريميزدير.
ميللي آديميز "تورك"ده‌ن چكينمه‌نين نده‌نله‌ري:
بير سيرا آيدينلاريميزين اؤز ميللي كيمليكله‌ريني
قاريشيق سالمالاري و بيلمه‌ديكله‌رينده، اولوسوموز (ميلله‌تيميز) و ديليميزين آدي
اولان "تورك"ده‌ن چكينمه‌له‌ري و يا قورخمالاريندا ايچ و ديش نده‌نله‌رين
پايي واردير:
١-ديش نده‌ن و
قايناقلار:
بيزيم بير سيرا آيدينلاريميزي ميللي قارماشايا سوخان ديش
عاميلله‌رين باشيندا آشاغيداكي اوچ عاميلي سايابيله‌ريك: فارس سؤمورگه‌چيلييي، روس
سؤمورگه‌چيلييي، و توركييه سيياسي ائليت- رسمي سيياسه‌تي.
آ-فارس سؤمورگه‌چيلييي: بيليندييي كيمي ايران’دا فارس
سؤمورگه‌چيلييي بيزيم ديل و خالقيميزين آديني، تورك’ده‌ن فارسجا بير كليمه اولان
"آذري"يه ده‌ييشديرميشدير.
ب-روس سؤمورگه‌چيلييي: سوويئت دؤنه‌مينده خالقيميز و
ديلينين آدي "تورك" و "توركجه"ده‌ن يانليش اولدوغو قده‌ر تمه‌لسيز
ده اولان "آزه‌ربايجانلي" و "آزه‌ربايجانجا"يا ده‌ييشديريلميشدير.
ج-توركييه رسمي گؤروشو: توركييه‌ده رسمي سيياسته‌ت-سيياسي
ائليت، ييرمينجي يوز ايلين باشلاريندان ميللي آد اولاراق "تورك"و، تكجه
اؤزله‌ري اوچون ايشله‌تمه‌يه باشلاميشدير. "توركول" (توركيك) ديلله‌ري
اوغوشونا (عاييله‌سينه) گيره‌ن باشقا خالق و ديلله‌ري ايسه، بيره‌ر آيري، گئنه‌لده
بو خالقلارين اؤزله‌ريني آدلانديرديقلاري اؤرنه‌يين "توركمه‌ن"،
"قازاق"، "قيرقيز"، "تاتار"، "اويقور"،
"اؤزبه‌ك" و... كيمي آدلارلا آنمايا قرار وئرميشدير.
آنجاق توركييه رسمي گؤروشو-سيياسي ائليتي ايران و آزه‌ربايجاندا
ياشايانلار اوچون اؤزه‌ل بير ميللي آد تاپابيلمه‌ديييينده‌ن دولايي، بيزه
اؤزوموزون بيلمه‌ديييميز و ايشله‌تمه‌ديييميز "آذري" آديني اويقون
گؤرموشدور.
بيزيم كيمليك قارماشاسي ايچينده اولان آيدينلاريميز،
اؤزه‌لليكله ايرانچي و سول گؤروشلو اولانلار، بو اوچ قايناغين ائتگيسي ايله و
دوروما گؤره، گاه روس’ا، گاه فارس’ا و گاه دا توركييه‌ده‌كي رسمي سؤيله‌مه
اوياراق، "آزه‌ربايجان ميلله‌تي" (آذربايجان ملتي)، "آزه‌ري ميلله‌تي
(آذري ملتي)"، "آزه‌ربايجانجا" و "آزه‌ريجه" (آذريجه)
كيمي اويدوروق آدلارا سيخيجا توتونموشدور.
٢-ايچ نده‌نله‌ر و
قايناقلار:
آ-بونلارين باشيندا بيزيم آيدينلاريميزين ١٩-٢٠ يوز
ايلله‌ري بويونجا ميللي كيمليك و بيلينجده‌ن درينده‌ن يوخسون و اؤز خالقلاري،
ديلله‌ري و تورك اؤته‌يي (تاريخي) حاققيندا بيلگيسيز اولمالاري ياتماقدادير. سون
ايلله‌رده بئله‌نچي آيدينلاريميز بو قونولاردا ياواش ياواش بيلگي الده ائتمه‌يه
باشلاسالار دا، سؤزو گئده‌ن آلانلاردا ديش قايناقلاردان- باشدا روس و فارس سؤمورگه‌چيلييي
ايله توركييه رسمي گؤروشو-سيياسي ائليتي طره‌فينده‌ن سونولانلاري گؤزو باغلي
اولاراق و سورقولامادان، اله‌شديرمه‌ده‌ن گئرچه‌ك و دوغرو قبول ائتميشله‌ردير.
ب-بونلارين بير بؤلومو بئله دوشونور: "توركييه‌ده
اؤزله‌رينه "تورك" دئييرله‌ر و دونيا دا تكجه اونلاري "تورك"
اولاراق تانييير. بو دورومدا بيز آرتيق ميللي آد اولاراق "تورك"و ايشله‌ده‌بيلمه‌ريك
و گره‌ك اؤزوموزه باشقا بير ميللي آد تاپاق". بو ديلده‌م (منطيق) سون دره‌جه
يانليشدير و اونا بنزه‌ر كي سورييه عره‌بله‌ري دئسينله‌ر: "چونكو عره‌بيستاندا
دا خالق اؤزله‌رينه عره‌ب دئيير، بيز گره‌ك اؤزوموز و ديليميزه باشقا بير آد
تاپاق". اويسا دونيادا بير نئچه عره‌ب اولوسونون (ميلله‌تينين) وارليغي
بيلينه‌ن بير گئرچه‌كدير. عئيني بيچيمده بؤلگه‌ميزده ميللي آدي
"تورك" اولان ايكي اولوسون وارليغي دا بير گئرچه‌كدير:
توركييه-بالكان-قيبريسدا ياشايانلار و ايران-آزه‌ربايجاندا ياشايانلار.
توركييه‌ده و دونيادا تكجه توركييه‌ليله‌رين
"تورك" اولاراق بيلينمه‌سينين آنلامي، بيزيم اؤز ميللي آديميز اولان
تورك’ده‌ن ال چكمه‌ميز گره‌كدييي دئييلدير. بلكه بونون آنلامي، بيزيم هم توركييه‌ده
و هم ده دونيادا وار اولان بو يانليشليغي دوزه‌لتمه‌ميز گره‌كديييدير.
ج- آيدينلارين بير بؤلومونون بو آدلاري منيمسه‌مه‌سينين
نده‌ني ايسه، اونلارين خالقيميز و ديليميزين آدي اولان "تورك"له
سورونلو، حتتا قانلي پيچاق اولماسيدير. بونلار "تورك" آدي ايله اؤزده‌شله‌شه‌ن
بير سيرا اولومسوز سؤيله‌نتيله‌رده‌ن (اؤته‌كده‌كي توركله‌رين ياپديقلاري ييخيم و
تالانلار، توركييه‌ده ائرمه‌ني و يا كوردله‌ره ياپيلانلار، ...) قورتولماق اوچون،
اؤزله‌رينين "تورك" اولماديغيني ايله‌ري سورورله‌ر. بو دا اولدوقجا
يانليش بير توتومدور و اونا بنزه‌ر كي آلمانلار نازيله‌رين آلمان اولدوقلاري و يا
مونقوللار چنگيزخان’ين مونقول اولماسيندان دولايي، اؤز ميللي آدلاري اولان آلمان و
مونقول’دان ال چكيپ و ديلله‌رينين آديني دا آلمانجا و مونقولجادان باشقا بير شئيه
ده‌ييشديرسينله‌ر.
د-بير سيرا اينسانلار بيزيم ديل و خالقيميزين باشقا
ديلله‌رده تورك آدلانديريلماديغيني ايله‌ري سورور و بوندان دولايي بيزيم ده
اؤزوموز و ديليميز اوچون يابانجيلارين ايشله‌تديكله‌ري آدلاري ايشله‌تمه‌ميز گره‌كديييني
سؤيله‌ييرله‌ر. بو دوشونجه ده اولدوقجا ديلده‌مسيزدير. بير خالقين باشقا بير خالق
طره‌فينده‌ن بللي بير آدلا آدلانديريلماسي، او خالقين دا اؤز ميللي آديني
يابانجيلارين سؤيله‌دييي آدلا ده‌ييشديرمه‌سي آنلامينا گلمه‌ز. اؤرنه‌يين روسلارين
آلمانلارا "نئمئس" دئمه‌سي، آلمانلارين دا اؤزله‌رينه "نئمئس"
دئمه‌سيني، بيزيم ائرمه‌نيله‌ره "ائرمه‌ني" دئمه‌ييميز، ائرمه‌نيله‌رين
ده اؤز ديلله‌رينده اؤزله‌ريني "هاي" دئييل، ائرمه‌ني آدلانديرماسيني
گره‌كديرمه‌ز. يابانجي ديلله‌رده بيزيم ديل و خالقيميزي نئجه آدلانديرمالاري،
باشليجا اونلارين سورونودور، و بو هئچ واخت بيزيم اؤز ميللي آديميزي ده‌ييشديرمه‌ميزه
نده‌ن ساييلماز.
"آزه‌ربايجاني
توركيكAzerbaijani Turkic "ه گلينجه
ديليميزي "آزه‌ربايجاني توركيكAzerbaijani Turkic " آدلانديرمانين
تمه‌لينده ده، يوخاريدا توخوندوغوم خالقيميز و ديليميزين آدي اولان
"تورك"ده‌ن قورخما و بلكه ده نيفره‌تله بيلگيسيزلييين اوينامي (رولو)
واردير. آنجاق سئچيله‌ن بو يئني قاچيش يولو، يعني "آزه‌ربايجاني توركيك"
بير چوخ يؤنده‌ن يانليشدير:
١-توركيكTurkic تك بير دئييل،
"توركول" (تورك+-ول) ديلله‌ري اوغوشونون اورتاق آديدير.
٢-"اويقور توركيكUyghur Turkic " دئييله‌نده، بو
او دئمه‌كدير كي آدي "اويقورUyghur
" اولان بير ديل و
اولوس واردير كي ديلي توركيك ديلله‌ري اوغوشونا داخيلدير. "اوزبه‌ك توركيكUzbek Turkic " دئييله‌نده،
بونون آنلامي اودور كي آدي "اوزبه‌ك" اولان و توركيك ديلله‌ري اوغوشونا
داخيل بير ديل و اولوس واردير.
٣-"آزه‌ربايجاني
توركيكAzerbaijani Turkic " دئييله‌نده،
بونون آنلامي اودور كي آدي "آزه‌ربايجانيAzerbaijani " اولان بير ديل و
اولوس واردير كي ديلي توركيك ديلله‌ري اوغوشونا داخيلدير. بو ايسه بوتونويله
يانليشدير. چونكو آدي "آزه‌ربايجانيAzerbaijani
" اولان نه بير
ديل و نه ده بير خالق يوخدور. بيزيم ديليميزين اينگيليزجه‌ده‌كي آدي "توركيشTurkish "دير و
خالقيميزين آدي دا "توركTurk
"دور.
٤-بو دورومدا بيز
و ديليميزي توركييه توركله‌رينده‌ن و اونلارين ديلله‌رينده‌ن آييرت ائده‌بيلمه‌ك
اوچون "آزه‌ربايجاني توركيشAzerbaijani
Turkish " يازيلابيله‌ردي. آنجاق گئرچه‌ك بودور كي "آزه‌ربايجاني
توركيشAzerbaijani Turkish "ده يانليشدير.
٥-"آزه‌ربايجانيAzerbaijani " كليمه‌سينين
سونوندا وار اولان –ي سون اكي، "آزه‌ري (آذري)" كليمه‌سينين سونوندا وار
اولان –ي سون‌اكي كيمي، عره‌بجه-فارسجا بير سون‌اكدير. دولاييسي ايله "آزه‌ربايجاني"
عئينه‌ن "آزه‌ري" كيمي بير فارسجا-عره‌بجه تركيبدير. دونيادا هئچ بير
توركول (توركيك) خالق و ديلين آدي فارسجا-عره‌بجه اولماديغي حالدا، بيزيم اؤز خالق
و ديليميزه بو فارس-عره‌ب آدي وئرمه‌ييميز، اولوسال بيلينجده‌ن (ميللي شوعوردان)
بوتونويله يوخسون اولماميزين آچيق گؤسته‌رگه‌سي و كسين قانيتيدير.
٦-اينگيليز
ديلينده يازاركه‌ن، فارسجا "آزه‌ربايجانيAzerbaijani " يئرينه، هر
يئرده "آزه‌ربايجانAzerbaijan
" و يا "آزه‌ربايجانيه‌نAzerbaijanian " بيچيمي
قوللانيلابيله‌ر. دولاييسي ايله "آزه‌ربايجاني توركيشAzerbaijani Turkish " يئرينه ده،
"آزه‌ربايجان توركيشAzerbaijan
Turkish " و يا "آزه‌ربايجانييه‌ن توركيشAzerbaijanian Turkish " ايشله‌ديلمه‌ليدير.
٧-ايراندا
"آزه‌ربايجاني توركيكAzerbaijani
Turkic "ين ائييتيم و اؤيره‌نيمده (تحصيلده) ايشله‌ديلمه‌سيني
ايسته‌مه‌ك، سيياسي اولاراق يانليشدير و بيزيم ده بئله بير ايسته‌ييميز يوخدور.
بيز ايراندا "تورك" ديلينين و يا "توركجه"نين اؤزگور
بيراخيلماسيني ايسته‌ييريك. بو ايسته‌ك توركجه‌نين هم آزه‌ربايجان لهجه‌سي و هم ده
خوراسان لهجه‌سي اوچون گئچه‌رليدير و يالنيز ايلكي ايله قيسيتلي دئييلدير.
٨- بيزيم ميللي
ايسته‌كله‌ريميز ايچينده ايراندا "توركيك" ديلله‌رينين اؤزگور
بيراخيلماسي دييه بير شئي يوخدور. بيز، بير پان توركيست ترپه‌نيم (حره‌كه‌ت)
اولماديغيميزا گؤره، باشدا توركمه‌نله‌ر اولماق اوزه‌ره، ايراندا ياشايان باشقا
توركول (توركيك) خالقلارين ميللي ايسته‌كله‌ريني ديلله‌نديرمه‌ييريك. توركمه‌نله‌ر
آيري بير اولوسدور و اؤزله‌ري اؤز ديلله‌ري ايله ايلگيله‌نه‌بيله‌ر.
دورومون اؤزه‌تي بوندان عيباره‌تدير:
يوخاريدا سؤيله‌نه‌نله‌ر تمه‌لينده، ديليميزي "آزه‌ربايجاني
توركيكAzerbaijani Turkic " دييه
آدلانديرماق، بير چوخ يؤنده‌ن يانليشدير:
١-ديليميزين آدي
"توركجه"دير (اينگيليزجه‌سي "توركيشTurkish ").
٢-ديليميزي
توركييه توركجه‌سينده‌ن آييرت ائده‌بيلمه‌ك اوچون، اونو "آزه‌ربايجان توركجه‌سي"
("آزه‌ربايجان توركيشAzerbaijan
Turkish "، و يا "آزه‌ربايجانييه‌ن
توركيشAzerbaijanian Turkish " آدلانديرماق
اولاسيدير.
٣-"آزه‌ربايجانيAzerbaijani "،
"آذري" كيمي، فارسجا-عره‌بجه بير تركيبدير. دولاييسي
ايله ديليميز و خالقيميزي آدلانديرماسي كسينليكله سؤز قونوسو اولابيلمه‌ز.
٤-"توركيكTurkic " تك بير ديلين
آدي دئييلدير، بلكه بير ديلله‌ر اوغوشونون آديدير و ديليميزين آدي اولان
"توركيشTurkish " يئرينه ايشله‌ديله‌بيلمه‌ز.
٥-بيزيم ديليميزين
آدي "توركجهTürkce
" (Turkish) دير، "آزه‌ربايجاني توركيك"
(Azerbaijani Turkic) دئييلدير. عئينه‌ن او نده‌نه گؤره كي كورد خالقينين
ديلينين آدي "كوردجهKürdce
" (Kurdish)دير، "كورديستاني ايرانيك" (Kurdistani
Iranic) دئييلدير.
٦-ديليميز و
خالقيميزين آدي بلليدير. بو قونودا سورونلاري اولانلار، خالقيميز و ديليميزين
ميللي آدي ايله اوغراشماق يئرينه، بو سورونلارينين نه اوچون اورتا چيخديغي و
اونلارا چؤزوم آراماقلا اوغراشماليديرلار.
گئرچه‌يه هو!!!!
“Azerbaijani
Turkic”in yanlış ve “Azerbaijan Turkish”in doğruluöu üzerine
Méhran Baharlı
Son dönemde
kimlik qarmaşası (böhranı) içinde bulunan, Türk xalqının milli adı ve kimliyi
ile sorunlu olan, onları deyişdirmeni öz acéndasına çéviren Eliriza Esqerzâde,
Türk xalqını Âzeri, Azerbaycanlı, Azerbaijani Turkic kimi yanlış ve gérçekleri
yansıtmayan adlarla tanıtmaqdadır. Aşağıdakı yazı Azerbaijani Turkic terkibinin
yanlış olduğu üzerinedir.
Sözümüz
Bizim temel bir
néçe milli qonuda “Kimlik Qarmaşamız” vardır. Bunların başında xalqımızın adı,
dilinin adı, kimlerden oluşduğu ve Günéy Azerbaycan’ın haraları qapsadığı
qonuları gelmekdedir.
Dilimiz ve
xalqımız adı haqqında “Kimlik Qarqaşası” içinde olduğumuzu söyleyende, bir
qonunu açıqlığa qavuşdurmalıyıq: Bu qonularda xalqımız yox, belke bir sıra
siyâsi çabamanlar (fe’allar) ve aydınlarımızın sorunu vardır. Xalqımız
ise hem dili ve hem öz milli adının “Türk” olduğunu çox yaxşı bilir. Bu qonuda
sorunları olanlar, xalqından qopmuş bir sıra aydınlarımızdır.
Milli adımız
Türk’den çekinmenin nedenleri
Bir sıra
aydınlarımızın öz milli kimliklerini qarışıq salmaları ve bilmediklerinde,
ulusumuz (milletimiz) ve dilimizin adı olan “Türk”den çekinmeleri veya
qorxmalarında iç ve dış nedenlerin payı vardır:
1-Dış neden ve
qaynaqlar
Bizim bir sıra
aydınlarımızı milli qarmaşaya soxan dış âmillerin başında, aşağıdadkı üç âmili
sayabilerik: Fars sömürgeçiliyi, Rus sömürgeçiliyi ve Türkiye siyâsi élit-resmi
siyâseti.
A-Fars
sömürgeçiliyi: Bilindiyi kimi İran’da Fars sömürgeçiliyi, bizim dil ve
xalqımızın adını “Türk”den Farsca bir kelime olan “Âzeri”ye deyişdirmişdir.
B-Rus
sömürgeşiliyi: Sovyét döneminde xalqımız ve dilinin adı “Türk” ve “Türkce”den
yanlış olduğu qeder temelsiz de olan “Azerbaycanlı” ve “Azerbaycancaya”
deyişdirilmişdir.
C-Türkiye resmi
görüşü: Türkiye’de resmi siyâset-siyâsi élit yirminci yüzilin başlarından milli
ad olaraq “Türk”ü tekce özleri üçün işletmeye başlamışdır. Türkül (Turkic)
dilleri oğuşuna (ailesine) giren başqa xalq ve dilleri ise birer ayrı- genelde
bu xalqların özlerini adlandırdıqları, örneryin “Türkmen”, “Qazaq”, “Qırqız”,
“Uyqur”, “Özbek” vs kimi - adlarla anmaya qerar vérmişdir.
Ancaq Türkiye
resmi görüşü-siyâsi éliti, İran ve Azerbaycan’da yaşayanlar üçün özel bir milli
ad tapabilmediyinden dolayı bize özümüzün bilmediyimiz ve işletmediyimiz
“%zeri” adını uyqun görmüşdür.
Bizim kimlik
qarmaşası içinde olan aydınlarımız, özellikle İrançı ve sol görüşlü olanlar, bu
üç qaynağın étgisi ilé ve duruma göre, gah Fars’a, gah Rus’a ve gah da Türkiye
resmi söylemine uyaraq “Azerbaycan Milleti”, “%zeri Milleti”, “Azerbaycanca” ve
“%zerice” kimi uyduruq adlara sıxıca tutunmuşdur.
2-İç nedenler ve
qaynaqlar
A-Bunların başında
bizim aydınlarımızın 19-20 yüzilleri boyunca milli kimlik ve bilincden derinden
yoxsun, ve öz xalqları, dilleri ve Türk öteyi (târixi) haqqında bilgisiz
olmaları yatmaqdadır. Son illerde bélençi aydınlarımız bu qonularda yavaş yavaş
bilgi elde étmeye başlasalar da, sözü géden alanlarda dış qaynaqlardan, başda
Rus ve Fars sömürgeçiliyi ile Türkiye resmi görüşü-siyâsi éliti terefinden
sunulanları, gözü bağlı olaraq ve sorqulamadan, eleşdirmeden gérçek ve doğru
qebul étmişlerdir.
B-Bunların bir
bölümü béle düşünür: “Türkiye’de özlerine “Türk” déyirler ve dünya da tekce
onları “Türk” olaraq tanıyır. Bu durumda biz artıq milli ad olaraq “Türk”ü
işledebilmerik ve gerek özümüze başqa bir milli ad tapaq”. Bu dildem (mentiq)
son derece yanlışdır ve ona benzer ki Suriye Erebleri désinler: “Çünkü
Erebistanda da xalq özlerine Ereb déyir biz gerek özümüz ve dilimize başqa bir
ad tapaq”. Oysa dünyada bir néçe Ereb ulusunun (milletinin) varlığı bilinen bir
gérçekdir. Éyni biçimde bölgemizde milli adı “Türk” olan iki ulusun varlığı da
bir gérçekdir: Türkiye- Balkan- Qibris’de yaşayanlar, ve İran- Azerbaycan’da
yaşayanlar.
Türkiye’de ve
dünyada tekce Türkiyelilerin “Türk” olaraq bilinmesinin anlamı, bizim öz milli
adımız olan “Türk”den el çekmemiz gerekdiyi déyildir. Belke bunun anlamı, bizim
hem Türkiye ve hem de dünyada var olan bu yanlışlığı düzeltmemiz gerekdiyidir.
C-Aydınların bir
bölümünün bu adları menimsemesinin nedeni ise, onları xalqımız ve dilimizin adı
olan “Türk”le sorunlu, hetta qanlı piçaq olmasıdır. Bunlar “Türk” adı ile
özdeşleşen bir sıra olumsuz söylentilerden (ötekdeki Türklerin yapdıqları yıxım
ve talanlar, Türkiye’de Érmeni ve Kürdlere yapılanlar, ...) qurtulmaq üçün,
özlerinin “Türk” olmadıqlarını ileri sürürler. Bu da olduqca yanlış bir
tutumdur ve ona benzer ki Almanlar, Nazilerin Alman olduqları ve ya Monqollar
Çengiz Xan’ın Monqol olmasından dolayı, öz milli adları olan “Alman” ve
“Monqol”dan el çekip ve dillerinin adını da “Almanca” ve “Monqolca”dan başqa
bir şéye deyişdirsinler.
D-Bir sıra
insanlar bizim dil ve xalqımızın başqa dillerde “Türk” adlandırılmadığını ileri
sürür ve bundan dolayı, bizim de özümüz ve dilimiz üçün yabancıların
işletdikleri adları işletmemiz gerekdiyini söyleyirler. Bu düşünce de olduqca
dildemsizdir. Bir xalqın başqa bir xalq terefinden belli bir adla
adlandırılması, o xalqın da öz milli adını yabancıların söylediyi adla
deyişdirmesi anlamına gelmez. Örneyin Rusların Almanlara “Nemes” démesi,
Almanların da özlerine “Nemes” démesini, bizim Érmenilere “Érmeni” démeyimiz,
Érmenilerin de öz dillerinde özlerini “Hay” déyil, “Érmeni” adlandırmasını
gerekdirmez. Yabancı dillerde bizim dil ve xalqımızı néce adlandırmaları,
başlıca onların sorunudur ve bu héç vaxt bizim öz milli adımızı deyişdirmemize
neden sayılmaz.
“Azerbaijani
Turkic”e gelince
Dilimizi
“Azerbaijani Turkic” adlandırmanın temelinde de, yuxarıda toxunduğum xalqımız
ve dilimizin adı olan “Türk”den qorxma ve belke de nifretle bilgisizliyin
oynamı (rolu) vardır. Ancaq séçilen bu yéni qaçış yolu, y’eni “Azerbaijani
Turkic” bir çox yönden yanlışdır:
1-“Turkic” tek bir
dil déyil, Türkül (Türk+ül) dilleri oğuşunun adıdır.
2-“Uyghur Turkic”
déyilende, bu o démekdir ki adı “Uyghur” olan bir dil ve ulus vardır ki dili
“Turkic” dilleri oğuşuna girer. “Uzbék Turkic” déyilende, bunun anlamı odur ki
adı “Uzbék” olan ve “Turkic” dilleri oğuşuna dâxil bir dil ve ulus vardır.
3-“Azerbaijani
Turkic” déyilende, bunun anlamı odur ki adı “Azerbaijani” olan bir dil ve ulus
vardır ki dili “Turkic” dilleri oğuşuna girer. Bu ise bütünüyle yanlışdır.
Çünkü adı “Azerbaijani” olan ne bir dil ve ne de bir xalq yoxdur. Bizim
dilimizin İngilizcedeki adı “Turkish”dir ve xalqımızın adı da “Turk”dur.
4-Bu durumda biz
ve dilimizi Türkiye Türklerinden ve onların dillerinden ayırt édebilmek üçün,
“Azerbaijani Turkish” yazılabilerdi. Ancaq gérçek budur ki “Azerbaijani
Turkish” de yanlışdır.
5-“Azerbaijani”
kelimesinin sonunda var olan -i soneki, “Âzeri” kelimesinin sonunda var olan -i
soneki kimi, bir Erebce-Farsca sonekdir. Dolayısı ile “Azerbaijani”, éynen
“Âzeri” kimi, bir Farsca-Erebce terkibdir. Dünyada héç bir Türkül (Turkic) xalq
ve dilin adı Farsca-Erebce olmadığı halda, bizim öz xalq ve dilimize bu
Fars-Ereb adı vérmeyimiz, ulusal bilincden (milli şuurdan) bütünüyle yoxsun
olmamızın açıq göstergesi ve kesin qanıtıdır.
6-İngiliz dilinde
yazarken Farsca “Azerbaijani” yérine, her yérde “Azerbaijan” veya
“Azerbaijanian” biçimi qullanılabiler. Dolayısı ile “Azerbaijani Turkish”
yérine de “Azerbaijan Turkish” veya “Azerbaijanian Turkish” ishledilmelidir.
7-İran’da
“Azerbaijani Turkic”in éyitim ve öyrenimde (tehsilde) işledilmesini istemek,
siyâsi olaraq yanlışdır ve bizim de béle bir isteyimiz yoxdur. Biz İran’da
“Turk” dilinin veya “Türkce”nin özgür bıraxılmasını isteyirik. Bu istek,
Türkcenin hem Azerbaycan lehcesi ve hem de Xorasan lehcesi üçün géçerlidir ve
yalnız ilki ile qısıtlı déyildir.
8-Bizim milli
isteklerimiz içinde İran’da “Turkic” dillerin özgür bıraxılması diye bir şéy
yoxdur. Biz Pantürkist bir terpenim (hereket) olmadığımıza göre, başda
Türkmenler olmaq üzere, İran’da yaşayan başqa Türkül (Turkic) xalqların milli
isteklerini dillendirmirik. Türkmenler ayrı bir ulusdur ve özleri öz dilleri
ile ilgilenebiler.
Durumun özeti
bundan ibâretdir:
Yuxarıda
söylenenler temelinde, dilimizi “Azerbaijani Turkic” diye adlandırmaq bir çox
yönden yanlışdır:
1-Dilimizin adı
“Türkce”dir. (İngilizcesi ‘Turkish”).
2-Dilimizi Türkiye
Türkcesinden ayırt édebilmek üçün, onu “Azerbaycan Türkcesi” (Azerbaijan
Turkish) veya (Azerbaijanian Turkish) adlandırmaq olasıdır.
3-“Azerbaijani”, “Âzeri” kimi
Farsca-Erebce bir terkibdir. Dolayısı ile dilimiz ve xalqımızı adlandırması
kesinlikle söz qonusu olabilmez.
4-“Turkic” tek bir
dilin adı déyildir, belke bir diller oğuşunun adıdır ve dilimizin adı olan
“Turkish” yérine işledilebilmez.
5-Bizim dilimizin
adı “Türkce”dir (Turkish). “Azerbaijani Turkic” déyildir. Éynen o nedene ki
Kürd xalqının dilinin adı “Kürdce”dir (Kurdish), “Kurdistani Iranic” déyildir.
6-Dilimiz ve
xalqımızın adı bellidir. Bu qonuda sorunları olanlar, xalqımız ve dilimizin
milli adı ile uğraşmaq yérine, bu sorunlarının ne üçün ortaya çıxdığı ve onlara
çözüm aramaqla uğraşmalıdırlar.
Gérçeye Hu!!!
Sozumuz, a window opening to the
life/culture of the turkish nation of iran/south azerbaijan:
http://sozumuz.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
http://sozumuz.blogspot.com/
http://sozumuz-turk-dovletler.blogspot.com/
No comments:
Post a Comment