راز پيشرفت تركيه چيست و سبب پس رفت ايران چه مي تواند باشد ؟-اورمولو تايماز

راز پيشرفت تركيه چيست و سبب پس رفت ايران چه مي تواند باشد ؟-اورمولو تايماز

بنا بر اعلام رسمي بانك جهاني و بنگاه هاي مختلف اقتصادي در جهان تركيه در سال 2010به مقام پانزدهم جهان دست يافته و در آينده نزديك به پله يازدهم صعود خواهد كرد. وضعيت حقوق بشر و حقوق شهروندي در تركيه نيز بسيار پيشرفت كرده است . همين يكي دو روز قبل بان كيمون دبير كل سازمان ملل از شخصيت عبدالله گول رياست جمهوري تركيه قدر داني نمود. در مقايسه وضعيت اقتصادي و نرخ تورم و آزاديهاي مدني و ساير شاخص هاي اجتماعي و سياسي در ايران حتي نسبت به دهه اخير بشدت افت كرده است . راز پيشرفت تركيه چيست و سبب پس رفت ايران چه مي تواند باشد ؟ اين سوالي است كه اخيراً بسياري به آن فكر مي كنند. چرا دو كشوري كه به حيات نوين خود تقريباً باهم شروع كردند اكنون اين قدر شرايط متفاوتي دارند؟

 در دهه پنجاه به دنبال افزايش قيمت نفت به يك باره ايران با جهشي در بهداشت و وضعيت ظاهري معيشت مردم از تركيه پيشي گرفت ولي تركيه توانست به سرعت در سي و چند سال گذشته به ايران برسد و از دهه اخير به شدت از ايران جلو افتاده و با سرعت قابل توجهي( حتي در مقياس جهاني ) به پيش مي رود و اكنون جزو بيست اقتصاد اول جهان شده است . يقيناً براي پيدا كردن جواب اين سوال بايستي سير مدرنيته در ايران و تركيه را با هم مقايسه كنيم . زيرا تركيه اي كه آتا ترك از عثماني به ارث برد و كشور نويني از بطن آن بوجود آورد همسايه اي داشت كه در آن رضا پهلوي از قاجاريه ارث برده بود و از بطن آن كشوري نوين ايجاد نمود به عبارت ديگر ايران نوين و تركيه نوين تقريباً در يك محدوده زماني بوجود آمدند. بنابراين من سعي خواهم نمود صرفاً از جنبه تاريخي و اجتماعي به مقايسه عملكرد دو رهبر و نتيجه عمل ايشان بپردازم .

مصطفي كمال آتا ترك يك ژنرال تحصيل كرده متولد شهر سلانيك در يونان متعلق به عثماني بود. مدت ها در مكه و مدينه ، بالكان و اروپا زندگي كرده و در جنگ هاي بسياري شركت كرده بود . از شرايط تركيه ، جهان اسلام و غرب اطلاع كامل داشت . او يك قهرمان ملي بود و پس از تسليم سلطان عثماني در سلك يك نماينده مجلس از ارتش استعفا داد و طي جنگ ميهني آزاديبخش توانست با شكست دادن دولت هاي انگليس ، بلغارستان ، فرانسه ، يونان و متفقين جنگ جهاني اول كشوري نوين به نام تركيه را از اشغال ، آزاد و بناي يك جمهوري كه قديمي ترين جمهوري شرق مي باشد را پي ريخت. در مقابل رضا شاه يك نظامي كم سواد ، متولد آلاشت سواد كوه بود كه تنها بعد از رسيدن به شاهي يك بار به تركيه سفر كرد. اطلاع صحيحي از سياست و اوضاع جهاني نداشت. در هيچ جنگ بزرگي بر عليه قدرت هاي جهاني شركت نكرده بود و بر عكس مدتي حقوق بگير فوج قزاق زير نظر روس ها بود و بعد ها زير سايه انگليس قرار گرفت و بعد از رسيدن به قدرت باز هم در سلك نظامي باقي ماند و هيچگاه نظر مساعدي به مجلس و پارلمان نداشت .

رضا شاه و مصطفي كمال پاشا پس از به قدرت رسيدن هر دو شالوده كشوري نوين را ريختند . ايجاد راه زميني بين شهرها ، راه آهن ، خطوط هوايي ، دادگستري ، رفع يا كشف حجاب و وارد كردن نيمه پنهان جامعه(زنان) به حيطه كار و آموزش ،آموزش رايگان و همگاني ، بهداشت عمومي ، گمركات ، تحصيلات عاليه ، ارتش مقتدر ، شهرباني كارآمد ، سيستم اداري امروزيو... و هر آنچه كه ما امروزه نهاد هاي دولتي و آموزشي و بهداشتي و خدماتي مي شناسيم را اين دو رهبر ايجاد كردند . وسعت و سرعت تحولات به قدري زياد بود كه مصطفي كمال را در تركيه آتا ترك و رضا شاه را در ايران ، كبير ناميدند. اما چه شد كه نتيجه اقدامات آتا ترك در تركيه اجتناب از ورود به جنگ جهاني دوم و احترام به بيطرفي اين كشور از طرف همه قدرت ها و ابر قدرت هاي آن زمان شد ولي ايران به اشغال انگليس و روس در آمد . چه شد كه جمهوري تركيه اكنون جشن هشتاد و چندمين سال خود را مي گيرد ولي ايران مجبور شد رژيم قبل را ساقط كند و رژيم جديد اكنون پس از سي و چند سال هنوز كه هنوز است در التهاب و بحران به سر مي برد . چه شد كه نهاد هاي مدني و اداري و دولتي در تركيه به آن كار آمدي رسيدند كه تركيه بتواند قدرت پانزدهم اقتصاد جهان بحران زده كنوني شود ولي هر روز از سطح معيشت ايراني ها كاسته مي شود ؟ به عبارت ديگر عملكرد رضا شاه در مقايسه با آتا ترك چه چيزهايي كم داشت كه نتيجه آن اكنون ما است ؟

آتا ترك سه سال پس از اعلام جمهوريت همسر خود را طلاق داد و رسماً با كشور خود ازدواج كرد و تمام قدرت و امكانات خود را در راه پيشرفت كشور صرف نمود . آتا ترك يك ليره ثروت اندوزي نكرد و با حقوق پاشايي خود گذران نمود. آتا ترك يك كاخ براي خود نساخت . آتا ترك هيچ كاري را بدون مشورت با مجلس و به تصويب رساندن قانون جديد انجام نداد. آتا ترك در سايه منش و رفتار خود تبديل به بزرگ ترين معلم اخلاق مردم تركيه شد . آتا ترك در مقابل متشرعين كوتاه نيامد و جامعه اي سكولار و لاييك بوجود آورد . آتا ترك با تربيت قشر با نفوذي از نخبگان ،  نسل جديدي از اجتماعيون و سياسيون را بوجود آورد . آتا ترك احترام عميقي در بين دولت هاي خارجي براي دولت و مردم تركيه بوجود آورد . آتا ترك با احيا و ايجاد غرور ملي در مردم ، مرتبه جمهوريت را به بالاتر از خلافت عثماني ارتقا داد . آتا ترك توانست احترام به پرچم ، روح كار و تلاش و پيوند بين دولت و مردم را بوجود آورد. آتا ترك از يك سيستم استبدادي ، سيستم پارلماني و جمهوري لاييك مردمي بوجود آورد. ماحصل تمام اين موارد و مورد هاي ديگر كه مجال پرداختن به آنها نيست تركيه امروزين است .

در مقابل رضا شاه پس از به قدرت رسيدن سه بار ديگر ازدواج كرد و بتدريج قواي ذهني و بدني خود را در اختيار نفسانيات خود قرار داد. رضا شاه چندين كاخ و اقامت گاه براي خود در نقاط مختلف كشور ساخت . رضا شاه با اعدام خوانين و زمين داران به بهانه هاي مختلف به مال و جان مردم دست اندازي كرد و بتدريج بزرگ ترين زمين دار ايران و حتي جهان شد . به طوريكه روزنامه هاي فرانسه نوشتند موجود عجيب الخلقه اي در ايران بوجود آمده كه زمين مي خورد . در كوتاه مدتي زمين هاي متصرفه وي و دربار بزرگ تر از خاك بلژيك شد. رضا شاه با كتك زدن وزير و وكيل و حتي افراد عادي درصحن دولت و خيابان و مجلس شان پادشاه را به سطح مامور اجراي احكام و مير غضب پايين آورد. رضا شاه در مقابل روحانيت كوتاه آمد ، ابتدا از اعلام جمهوريت دست كشيد و سپس خود را شاه اعلام كرد . رضا شاه با سركوب و كشتار نخبگان نسل اجتماعيون و سياسيون دوران مشروطيت را از بين برد . او حتي نخبگان طرف دار خود از قبيل ملاك الشعراي بهار ، قوام ، فروغي ، عارف قزويني و ديگران را خانه نشين كرد يا كشت . رضا شاه احترام ايران در بين دول را از بين برد و قدرت هاي جهاني به اعلام بي طرفي دولت ايران وقعي نگذاشته و ايران را اشغال كردند كه به سقوط خودش منجر شد. رضا شاه با تحقير ملت هاي ساكن در ايران غرور ملي را از بين برد و زبان و فرهنگ اقليت را بر اكثريت تحميل نمود و شكاف عميقي بين دولت و مردم بوجود آورد و احترام به پرچم را زايل كرد. رضا شاه از يك سيستم مشروطه و فدرال يك سيستم استبدادي مركز محور بوجود آورد.

بنابراين زياد هم باعث تعجب نيست كه  ماحصل اقدامات وي  ، وضع موجود باشد.